Si janë zgjidhur misteret më të mëdha të piramidave egjiptiane?

Piramidat egjiptiane kanë magjepsur ekspertët për shekuj me radhë duke u përpjekur të gjejnë përgjigje për pyetjen se si struktura të tilla të mëdha u ndërtuan kaq saktë dhe relativisht shpejt – pa teknologji dhe njohuri moderne.

Si u transportuan blloqet kaq të mëdhenj prej guri ? Si u ngritën këto blloqe, ku disa prej tyre peshonin deri në 80 tonelata? Si dinin ta përcaktonin këndin e duhur, e cila ishte e rëndësishme për ndërtimin e piramidave?

Këto janë vetëm disa nga pyetjet më të rëndësishme për të cilat shkencëtarët kanë kërkuar përgjigje për dekada të tëra.

Ato nuk janë të lehta për t’u gjetur sepse egjiptianët nuk lanë shumë dokumente rreth teknikave që i kanë shfrytëzuar për ndërtimin e tyre.

Hipoteza për ndërtuesit e huaj

Një hipotezë shumë e njohur se si u ndërtuan piramidat egjiptiane u prezantua në bestsellerin, “The Chariot of the Gods” të autorit gjerman, Erich von Daniken.

Sipas tij, piramidat egjiptiane, por edhe shumë objekte të tjera misterioze në mbarë botën si piramidat amerikane, statujat në Easter Island ose vizatime të mëdha naskane, janë bërë ose janë ndihmuar nga alienët.

Kjo hipotezë u bë shumë e njohur dhe fitoi shumë admirues në mbarë botën, ndër të tjera për shkak të magjepsjes së përjetshme të njerëzve për ekzistencën e mundshme të qytetërimeve të zhvilluara në planetët e tjera, e cila u shpreh veçanërisht në mesin e shekullit të XX-të në epokën e fluturimeve në Hënë, kur Daniken shkroi librat e tij.

Një arsye e rëndësishme është se duket një zgjidhje e thjeshtë dhe elegante për të gjitha misteret, sepse nënkupton që alienët me teknologjitë e tyre të avancuara mund të zgjidhin lehtësisht të gjitha problemet rreth ndërtimeve madhështore në mbarë botën. Por, siç do të tregojmë, kjo thjeshtësi dhe elegancë është vetëm një iluzion dhe hipoteza e Danikenit është sharlatanëri pseudoshkencore, transmeton Telegrafi.

Përpara se të fillojmë një analizë të teorive rreth ndërtimit të piramidave egjiptiane, ne do të rendisim dy parime shumë të përgjithshme të metodës shkencore që Danikeni i minon shumë.

Tehu i Ockhamit

Një prej tyre është parimi i Ockhamit (ose i Occham-it sipas latinishtes). Ajo është e një rëndësie të madhe në zgjidhjen e mistereve të piramidave egjiptiane si një mjet shumë i dobishëm, por edhe në largimin e iluzionit të thjeshtësisë dhe elegancës së hipotezës së Danikenit.

Parimi i Ockham-it (sipas filozofit mesjetar françeskan, William Ockham) thotë se midis dy hipotezave apo teorive që shpjegojnë një fenomen, duhet t’i jepet përparësi asaj më të thjeshtës, pra asaj që mbështetet në më pak postulate. Ai thekson veçanërisht se futja e postulateve të reja që nuk janë të nevojshme për të arritur një zgjidhje, duhet të shmangen nga hipoteza.

Sipas versionit më të popullarizuar të parimit të Ockhamit, “entitetet nuk duhet të shumohen në mënyrë të panevojshme” (Non sunt multiplicanda entia sine necessitate).

Një shembull i futjes së panevojshme të entiteteve në kontekstin e tehut të Ockhamit është pema që u godit nga rrufeja. Nëse hasim në një pemë të djegur dhe nuk gjejmë asnjë gjurmë të pranisë dhe veprimtarisë njerëzore, është e pakuptimtë të konkludojmë se njerëzit dogjën pemën. Njeriu është një entitet i tepërt këtu, sepse druri i djegur mund të shpjegohet më mirë dhe më lehtë nga një goditje rrufeje.

Teoria e alienëve nuk është vërtet më e thjeshta

A është teoria më e thjeshtë të themi se alienët janë ndërtues të piramidave nëse zbatohet parimi i Ockham Bladet?

Jo sepse prezanton një postulat për alienët që nuk është i nevojshëm për të zgjidhur misteret e ndërtimit të piramidave, dhe ai postulat mbështetet në një sërë postulatesh të tjera, duke përfshirë ekzistencën e alienëve, epërsinë e tyre teknologjike, aftësinë e tyre për të udhëtuar mes yjeve, interesimi i tyre për Egjiptin e Lashtë. Ose shtrohet pyetja se pse alienët zgjodhën piramidat për të dëshmuar se kanë super fuqi dhe jo shembull mjekësinë.

Në këtë kuptim, futja e alienëve si ndërtues piramidash përfaqëson futjen e një entiteti të panevojshëm. Futja e entiteteve, ekzistenca e të cilave është e vështirë ose e pamundur të verifikohet, si perënditë, engjëjt, shpirtrat ose alienët, është veçanërisht problematike për shkencën, shkruan portali kroat, index.hr.

Duhet të theksohet këtu se parimi i Ockhamit në shkencë nuk konsiderohet një parim i padiskutueshëm i logjikës ose i provës shkencore, por përdoret vetëm si një “heuristik”, pra si një kornizë ose mënyrë e dobishme për të gjykuar se cila nga teoritë konkurruese është më e mundshme, më e saktë.

Me pak fjalë, konsiderohet më e mundshme që midis dy hipotezave ose teorive më e thjeshta, veçanërisht ajo që nuk paraqet postulate të panevojshme, të jetë e saktë ose të paktën më afër së vërtetës.

Kundërshtim dhe konfirmim

Këtu vijmë tek një parim tjetër i rëndësishëm, ai është parimi i falsifikimit, pra përgënjeshtrimit, të cilin e ka prezantuar Karl Popper, një nga filozofët më me ndikim të shkencës në shekullin e XX-të.

Popper, por edhe shumë shkencëtarë dhe filozofë të tjerë të shkencës, besojnë se përgënjeshtrimi është një nga gurët e themelit për të dalluar shkencën nga pseudoshkenca. Sipas Popper, një teori është e kundërshtueshme nëse mund të kundërshtohet logjikisht nga një test empirik që potencialisht mund të zbatohet nga teknologjitë ekzistuese. Nëse një teori nuk përfshin postulate që mund të kundërshtohen nëse janë të pavërteta, atëherë parashikimet dhe besueshmëria e saj, nuk mund të konfirmohet.

Për të ilustruar, pretendimi se engjëjt kanë krahë të mëdhenj nuk është i kundërshtueshëm, sepse nuk mund të nxirret asnjë pasojë prej tij që ne mund të verifikonim në mënyrë empirike. Askush me teknologji ekzistuese apo të imagjinueshme nuk mund të konfirmojë as që ekzistojnë engjëjt, e lëre më të kenë krahë të mëdhenj. Ne as nuk mund të imagjinojmë një eksperiment që mund të testojë diçka të tillë. Kështu, teza e krahëve të mëdhenj të engjëjve nuk plotëson kushtin themelor të teorisë shkencore.

Vështirë për të provuar hipotezën

Nga ana tjetër, teoria e relativitetit të Albert Einsteinit ka dërguar në një sërë parashikimesh – nga vrimat e zeza, tek thjerrëzat kozmike në të cilat masa kthen rrugën e dritës dhe ndryshimet në rrjedhën e kohës nën gravitetin ose ndryshimet në shpejtësi, tek valët gravitacionale – të cilën shkenca e ka konfirmuar.

Teoria e Einsteinit padyshim ka më shumë fuqi parashikimi sesa teoria e engjëjve me krahë të mëdhenj dhe kur këto parashikime verifikohen – qofshin të konfirmuara apo të hedhura poshtë – ato na sjellin njohuri për fenomenin që po hulumtojmë. Teoritë që nuk mund të përgënjeshtrohen nga asnjë hulumtim i mundshëm as nuk mund të verifikohen, që do të thotë se ato nuk kontribuojnë në njohuritë tona.

Hipoteza bazë e Danikenit për ndërtuesit alienë është e vështirë për t’u hedhur poshtë, dhe për këtë arsye e vështirë për t’u verifikuar. Gjegjësisht, nuk ka asnjë mënyrë për të konfirmuar të vërtetën e postulateve të tij themelore. Edhe nëse mund të merrnim prova për ekzistencën e një qytetërimi alienësh të avancuar teknologjikisht, nuk do të konfirmonte që alienët ishin vërtet në Tokë dhe se ata ndihmuan egjiptianët e lashtë të ndërtonin piramidat.

Hipoteza e të huajve nuk e ka humbur kurrë popullaritetin e saj

Natyrisht, shumë nga pretendimet specifike të Danikenit në mbështetje të hipotezës së alienëve mund të verifikohen relativisht lehtë dhe të përgënjeshtrohet, dhe kjo është bërë. Për shembull, teza e tij se blloqet e gurit të përdorura në piramida ishin gdhendur nga ndonjë teknologji aliene, u hodh poshtë nga zbulimi i gjurmëve të prerjes dhe gdhendjes me vegla të kohës së Egjiptit të Lashtë.

Fakti që postulatet bazë të teorisë së Danikenit janë të vështira për t’u verifikuar dhe të papajtueshme me njohuritë e sotme, dhe nga ana tjetër, elemente të verifikueshme të teorisë së tij janë hedhur poshtë, e bën këtë teori pseudo-shkencore. Fatkeqësisht, pavarësisht se ka hedhur poshtë shumë nga argumentet e Danikenit, hipoteza për ndërtuesit e huaj kurrë nuk e ka humbur popullaritetin.

Ndryshe nga Danikeni, por edhe nga shumë adhurues të tjerë të piramidave, në përputhje me atë që thamë në pjesën e parë të tekstit, shkencëtarët seriozë janë përpjekur të zbatojnë parimin e  Ockhamit dhe metodën shkencore për të studiuar piramidat egjiptiane për dekada të tëra. Këtu ata nisen nga supozimi më i thjeshtë dhe më bindës se teknologjitë e egjiptianëve të lashtë ishin pikërisht ashtu siç ishin regjistruar në pikturat dhe regjistrimet e lashta dhe se paraardhësit tanë ishin në gjendje t’i ndërtonin ato pavarësisht se nuk kishin zhvilluar teknologji si ne sot.

Duke përdorur metodën shkencore, së bashku me zbulimet e reja arkeologjike dhe eksperimentet e shumta, ekspertët kanë paraqitur edhe sot e kësaj dite teori të shumta që sjellin zgjidhje bindëse për misteret e piramidave. Disa prej tyre gjetën konfirmim në vizatimet dhe regjistrimet egjiptiane, dhe disa jo. Se cilat prej tyre janë të sakta, mund të mos e dimë kurrë, por është e padiskutueshme që me kalimin e kohës, përmes marrëveshjes me argumente të tjera dhe zbulime të reja, interpretimet që ka më shumë gjasa do të kristalizohen.

Në tekstin e mëposhtëm do të paraqesim si ilustrim disa nga shpjegimet për misteret e renditura në fillim të tekstit. Ata nuk janë të vetmit dhe nuk janë domosdoshmërisht e vërteta përfundimtare, por ato tregojnë mirë se si funksionon shkenca dhe si vijnë interpretimet më të mira të fenomeneve që vëzhgojmë në botë.

Si u bartën gurët e rëndë nëpër shkretëtirë?

Një nga misteret më të mëdha të piramidave egjiptiane është çështja se si blloqet e gurit që peshonin disa tonë u transportuan përmes rërës së shkretëtirës. Supozimi kryesor i punës ka qenë gjithmonë se egjiptianët i tërhoqën zvarrë mbi saja të mëdhenj prej druri, siç mund të shihet në vizatimet e tyre. Por problemi ishte se pritej që gjatë udhëtimit të tyre të ndesheshin me rezistencë të madhe ndaj fërkimit dhe në të njëjtën kohë të gërmonin rërën dhe të binin shpejt nëpër të, duke krijuar grumbuj para tyre që do të bllokonin shumë shpejt përparimin.Lexo po ashtu:Egjipti, vendi me më shumë piramida? Jo, është një vend tjetër!

Fizikanët nga Universiteti i Amsterdamit publikuan në vitin 2014 një përgjigje bindëse për këtë problem. Sipas interpretimit të tyre, punëtorët egjiptianë e zgjidhën atë duke hedhur ujë në rërë para sajës. Kështu ata përgjysmuan forcën e fërkimit dhe në të njëjtën kohë shmangën grumbullimin e rërës përpara sajave. Fakti është se në rërën e një lagështie të caktuar – as shumë e lartë dhe as shumë e ulët – formohen kapilarë që lidhin rërën dhe i japin asaj një qëndrueshmëri ose forcë shumë më të madhe. Shkencëtarët testuan dhe vërtetuan modelin e tyre në laborator.

Ajo që është veçanërisht interesante këtu është se në favor të zgjidhjes së tyre flet një vizatim i zbuluar në varrin e zyrtarit egjiptian Djehutihotep, i cili shfaq 172 persona duke tërhequr sajën nëpër rërë me litarë dhe një statujë të madhe guri. Gjithashtu tregon një burrë që derdh rërë përpara një saje (foto më poshtë).

Ky është një shembull që tregon se si është e mundur të gjesh një zgjidhje të thjeshtë për një nga misteret kryesore të ndërtimit të piramidave pa futur postulate të panevojshme për alienët dhe se si një zgjidhje e tillë, kur të gjendet, mund të konfirmohet në vizatimet egjiptiane.

Si janë ngritur blloqet që peshojnë disa tonë?

Një nga misteret e ndërtimit të Piramidës së Keopsit në Giza është pyetja se si blloqet e gurit që peshonin disa tonë u ngritën në lartësi të mëdha në vende të përshtatshme në ndërtesë.

Ishte veçanërisht e vështirë për t’iu përgjigjur pyetjes se si në një kohë të shkurtër prej 27 vjetësh egjiptianët arritën të ndërtonin një piramidë 146.6 metra të lartë. Për ndërtimin e saj janë përdorur rreth 2.3 milionë blloqe guri me një peshë totale rreth 6 milionë tonë. Disa blloqe, si ai që zbukuron dhomën mbretërore, peshojnë rreth 80 tonë dhe shumica peshojnë më shumë se një ton.

Hipoteza kryesore për këtë problem ishte se egjiptianët përdorën një sistem rampash me rërë dhe gurë gjatë ndërtimit, të cilat përfundimisht i hoqën.

Në vitin 2018, arkeologët gjetën prova për këtë hipotezë dhe një shpjegim sesi blloqet e gurëve të rëndë u ngritën në mënyrë kaq efikase dhe të shpejtë. Krejt rastësisht gjatë gërmimeve arkeologjike hasën në një rampë prej guri. Kishte një shteg qendror përgjatë të cilit tërhiqeshin blloqet në sajë, pra shtyheshin lart në drejtim të destinacionit, me një pjerrësi prej 20 gradësh, që më parë konsiderohej e pamundur të ishte e pjerrët.

Rampa kishte dy rreshta shkallësh prej guri në secilën anë të shtegut. Zbulimi më interesant ishin vrimat e vendosura përgjatë rampës në të cilën mund të futeshin shtyllat. Këto shtylla bënë të mundur mbështjelljen rreth tyre të litarëve të lidhur me sajë. Në këtë mënyrë, sajat mund t’i lëviznin një numër i madh punëtorësh – përveç atyre poshtë dhe lart, mund t’i tërhiqnin edhe punëtorë të shumtë të cilët i tërhiqnin litarët me ndihmën e shtyllave. Kështu, u bë e mundur të kapërcehej një pjerrësi në dukje e pakapërcyeshme prej 20 gradësh.

Si e përcaktuan egjiptianët këndin e duhur?

Një nga pyetjet që lind në interpretimin e aftësive arkitekturore të egjiptianëve është se si ata dinin të përcaktonin këndin e duhur, gjë që është shumë e rëndësishme për ndërtimin e saktë të ndërtesave kërkuese.

Disa ekspertë besojnë se egjiptianët e kuptuan mësimin e Pitagorës përpara se të botohej nga një filozof grek në shekullin e V-të para lindjes së Krishtit, ndërsa të tjerë besojnë se ata përdorën teknikën e lidhjes së nyjeve në litarë në distanca uniforme, e cila ishte e zakonshme në atë kohë.

Kujtoni, sipas mësimeve të Pitagorës, katrori mbi hipotenuzën e një trekëndëshi kënddrejtë është i barabartë me shumën e katrorëve mbi katetat: a2 = b2 + c2.

Nëse do ta dinin këtë formulë, egjiptianët mund të përcaktonin lehtësisht këndin e duhur në të gjitha situatat. Por ata mund të bënin të njëjtën gjë me ndihmën e një litari në të cilin do të lidhnin 12 nyje në distanca të barabarta. Nga një litar i tillë mund të bëhej një trekëndësh me brinjë, njëra prej të cilave kishte 5 të njëjtën gjatësi, tjetra 4 dhe e treta 3, që është zgjidhja e mësimit të Pitagorës me numrat e plotë më të vegjël: 52 = 42 + 32.

Kuptimi i mësimeve të Pitagorës do të jepte një trekëndësh të përsosur kënddrejtë, ose kënd të drejtë (foto më poshtë). Me fjalë të tjera, edhe nëse nuk e kuptonin gjeometrinë e mësimeve të Pitagorës, ata mund të përcaktonin lehtësisht këndin e duhur.

Përveç të dhënave egjiptiane për një metodë të tillë të matjes së gjatësive, të dhënat e Plutarkut nga Greqia e lashtë mbështesin tezën e litarëve me nyje, sipas së cilës egjiptianët donin një trekëndësh kënddrejtë me relacionin 5, 4, 3.

Misteri i një përafrimi të përsosur me anët e botës

Një nga misteret më të mëdha të piramidave egjiptiane është pyetja se si ato janë në përputhje kaq të përkryer me anët e botës. Gjegjësisht, piramidat më të mëdha egjiptiane – dy në Giza dhe një në Dahshur – janë të lidhura jashtëzakonisht me pjesën tjetër të botës në një mënyrë që do të ishte e vështirë të pritej pa drone, plane dhe kompjuterë – devijimet janë brenda 0.067 gradëve. Ky është pikërisht një nga argumentet kryesore të Danikenit se alienët ndihmuan në ndërtimin e tyre.

Në përpjekje për të zgjidhur këtë mister, disa shkencëtarë kanë paraqitur disa hipoteza, duke përfshirë një sipas të cilës ndërtuesit e piramidave janë udhëhequr nga yjësitë Arusha e Madhe dhe Arusha e Vogël. Sot, Ylli i Veriut mund të përdoret për të përcaktuar drejtimin, por në mijëvjeçarin e tretë para lindjes së Krishtit, ai nuk ishte i vendosur saktësisht në veri për shkak të tronditjes së boshtit të Tokës.

Por në revistën shkencore The Journal of Ancient Egyptian Architecture 2017, u botua një tekst me një zgjidhje shumë bindëse dhe të thjeshtë për këtë enigmë. Në një punim shkencor, arkeologu dhe inxhinieri, Glen Dash sugjeron se egjiptianët ishin në gjendje të përdornin ekuinoksin vjeshtor rreth 4500 vjet më parë për të përcaktuar anët e botës.

Egjiptianët mund të kenë përdorur ekuinoksin

Ekuinoksi është momenti që ndodh dy herë në vit kur rrafshi i ekuatorit të Tokës (i cili përndryshe është i zhdrejtë me rrafshin në të cilin Toka rrotullohet rreth Diellit) kalon nëpër qendrën e  Diellit dhe bën që gjatësia e ditës dhe natës të jetë e barabartë.

Shkencëtarët kanë përjashtuar më parë mundësinë që egjiptianët e lashtë të përdornin ekuinoksin për të përcaktuar anët e botës, sepse mendonin se metoda nuk mund të ishte mjaft e saktë. Por puna e Dashit tregoi se kishte një mënyrë që kjo mund të funksiononte me përdorimin e një shkopi të njohur si gnomon.

Dash bëri eksperimentin e tij gjatë ekuinoksit të vjeshtës më 22 shtator 2016.

Ai e futi gnomën në tokë dhe gjurmoi trajektoren e majës së hijes së tij në intervale të rregullta, duke vënë në dukje kurbën që u formua. Në fund të ditës, ai zgjodhi dy pika të barabarta nga maja e kurbës dhe tërhoqi një vijë përmes tyre, domethënë një litar të tendosur. Linja që rezulton tregoi një drejtim lindje-perëndim pothuajse në mënyrë të përsosur (ilustrimi më poshtë).

Eksperimenti u krye në Konektika të SHBA-së, por Dash pretendon se e njëjta gjë duhet të funksionojë edhe në Egjipt.

Ai shpjegoi gjithashtu se egjiptianët mund të përcaktonin ekuinoksin vjeshtor duke numëruar 91 ditë nga solstici veror.

Punimi quhet Occam’s Egyptian Razor: The Equinox and Alignment of the Piramids, i cili tregon faktin se edhe midis interpretimeve të besueshme shkencore duke përdorur tehun e Ockhamit mund të gjendet një zgjidhje që kërkon më së paku postulatet (në këtë rast njohuritë dhe teknologjinë egjiptiane).

Shumë mistere të tjera të piramidave egjiptiane janë zgjidhur në mënyra të ngjashme. Zgjidhjet treguan se egjiptianët e lashtë, me teknologjinë që ata sundonin, mund të ndërtonin piramida pa ndihmën e të huajve, perëndive apo forcave të mbinatyrshme. 

/Telegrafi/