Kur një vrasës famëkeq rus dhe një korrespondent i gazetës amerikane hipën në aeroplanë të veçantë në Turqi të enjten, kjo shënoi kulmin e një marrëveshjeje të fshehtë, dramatike të shkëmbimit të të burgosurve midis Rusisë dhe Perëndimit, e cila kishte vite që po bëhej.
Origjina e kësaj marrëveshjeje, e cila përfshinte dy duzina të burgosur, mund të gjurmohet në vitin 2022. Por negociatat prapa skenave midis Rusisë, SHBA-së dhe katër vendeve evropiane u rritën në fillim të këtij viti përpara se të intensifikoheshin në javët e fundit pasi erdhi një marrëveshje përfundimtare në pamje nga të gjitha anët.
Ato negociata ishin nganjëherë të ethshme dhe testuese. Ato erdhën gjithashtu pasi tensionet SHBA-Rusi u rritën për shkak të luftës në Ukrainë. “Ishte kulmi i shumë raundeve të negociatave komplekse dhe të mundimshme gjatë shumë, shumë muajve,” tha Jake Sullivan, këshilltari i sigurisë kombëtare i SHBA-ve, i cili luajti një rol kritik në marrëveshje, menjëherë pas shkëmbimit.
Zyrtarë të lartë të Shtëpisë së Bardhë dhanë një afat kohor të detajuar të ngjarjeve në një telefonatë me gazetarët, përfshirë nga partneri amerikan i BBC-së, CBS, të enjten. Ata thanë se aludimi i parë se Moska mund të ketë qenë e hapur për një marrëveshje erdhi në vjeshtën e vitit 2022.
SHBA-të dhe Rusia kishin negociuar lirimin e Brittney Griner, yllit të basketbollit amerikan, i cili u arrestua për posedim të vajit të kanabisit dhe u dërgua në një koloni penale ruse. Griner përfundimisht u lirua më vonë atë vit në një shkëmbim të profilit të lartë për tregtarin famëkeq rus të armëve Viktor Bout.
Por gjatë atyre bisedave, thanë zyrtarët e Shtëpisë së Bardhë, Rusia e bëri të qartë se donte gjithashtu të siguronte lirimin e vrasësit Vadim Krasikov, i cili po vuante një dënim të përjetshëm në Gjermani për vrasjen e një njeriu në një park të frekuentuar të Berlinit me urdhër të drejtpërdrejtë të Kremlini.
Sullivan i tha homologut të tij gjerman se Rusia po kërkonte lirimin e Krasikov dhe pyeti nëse Berlini do ta konsideronte lirimin e tij në këmbim të Alexei Navalny, aktivisti i zëshëm kundër Putinit dhe lideri i opozitës që po mbahej në Rusi.
Gjermania, megjithatë, hezitoi të lironte një vrasës me pagesë që kishte kryer një vrasje kaq të pacipë në tokën e saj.
Ndërsa Sullivan nuk mori një përgjigje përfundimtare nga Berlini, bisedat fillestare në vitin 2022, si midis SHBA-së dhe Rusisë, ashtu edhe SHBA-ve dhe Gjermanisë, ndihmuan në hapjen e rrugës për marrëveshjen më të madhe dhe më komplekse të arritur në javët e fundit që u përfundua në pistë e mbytur e një aeroporti turk.
Kjo sepse të dyja palët sinjalizuan, të paktën në një farë mase, atë që donin. Rusia e bëri të qartë se dëshironte Krasikov.
Dhe Uashingtoni nuk donte vetëm Navalny, por donte gjithashtu Paul Whelan, një ish-marins, i cili u burgos me akuza për spiunazh në Rusi në 2018.
Elementet e hershme të një marrëveshjeje të mundshme shkëmbimi më pas filluan të marrin formë – por kishte ende një rrugë të gjatë për të bërë.
Në fund të marsit 2023, një reporter 31-vjeçar i Wall Street Journal nga New Jersey u arrestua nga agjentët e inteligjencës ruse ndërsa ishte në një udhëtim raportimi. Paraburgimi i tij ngriti një kor dënimi nga SHBA-të dhe aleatët e saj.
Një ditë më vonë, Presidenti Biden udhëzoi Sullivan të bënte një marrëveshje që do ta sillte atë dhe Whelan në shtëpi.
SHBA-të kontaktuan drejtpërdrejt Rusinë. Më pas, komunikimi filloi me zell, thanë zyrtarët e Shtëpisë së Bardhë dhe ministrat e tyre të jashtëm përkatës folën në telefon.
Por bisedat shpejt kaluan nga këta diplomatë të lartë te shërbimet sekrete të inteligjencës, gjë që SHBA-ja hezitonte ta bënte pasi Gershkovich u akuzua për spiunazh dhe Washingtoni kishte frikë se përfshirja e CIA-s vetëm do të nxiste këto pretendime.
Ndërsa rrotat e këtyre negociatave të tensionuara po ktheheshin në fund të vitit 2023, SHBA-të arritën të kuptonin se lirimi i vrasësit Krasikov ishte çelësi për çdo marrëveshje të suksesshme, sipas zyrtarëve të lartë të Shtëpisë së Bardhë. Rusisë iu bënë oferta që nuk përfshinin atentatorin 58-vjeçar. Ata u refuzuan gjithmonë.
Duke qenë se Krasikov ishte në burg në Gjermani dhe jo në SHBA, Uashingtoni nuk kishte fuqinë për ta liruar atë në mënyrë të njëanshme. Sullivan foli me homologun e tij gjerman pothuajse çdo javë në fund të 2023 dhe në fillim të janarit 2024 në një përpjekje për ta bindur atë të shkëmbejë Krasikov dhe të përmbushë kërkesën kryesore të Rusisë për këtë marrëveshje.
Çdo marrëveshje e mundshme, sipas zyrtarëve të Shtëpisë së Bardhë, varet absolutisht nga lirimi i Krasikov nga Gjermania.
Pozicioni i Moskës, thanë ata, ishte përfundimisht se spiunët e saj të burgosur duhet të kthehen në këmbim të amerikanëve që ajo akuzoi për spiunazh.
Me këtë në mendje, SHBA-të punuan për të gjetur më shumë spiunë rusë të mbajtur nga aleatët e saj, të cilët mund të ishin pjesë e një marrëveshjeje të madhe. Zyrtarët amerikanë, diplomatët dhe stafi i CIA-s udhëtuan nëpër botë duke kërkuar qeveri miqësore të gatshme për të liruar të burgosurit që i përshtaten atij përshkrimi, sipas Wall Street Journal.
Një shenjë e suksesit të tyre erdhi të enjten, kur rusët u liruan nga burgjet në Poloni, Slloveni dhe Norvegji.
Në shkurt të këtij viti, kancelari gjerman Olaf Scholz u takua me Presidentin Biden në Shtëpinë e Bardhë. Dhe sipas llogarisë së dhënë nga zyrtarët e Shtëpisë së Bardhë të enjten, ata diskutuan opsionet për një shkëmbim që përfshin të gjithë njerëzit kryesorë – Krasikov, Navalny, Whelan, Gershkovich.
Ka pasur sinjale pozitive edhe nga Rusia. Në një intervistë me ish-prezantuesin e Fox News, Tucker Carlson në fillim të shkurtit, Vladimir Putin foli për zotin Gershkovich. “Unë nuk e përjashtoj që zoti Gershkovich të kthehet në atdheun e tij,” tha ai.
Siç shkruan redaktori i BBC-së për Rusinë, Steve Rosenberg, ishte një aluzion shumë publik dhe jodelikat: Moska ishte e hapur për të bërë një marrëveshje.
Por më 16 shkurt 2024, vetëm disa ditë pas asaj interviste dhe takimit në Shtëpinë e Bardhë midis kancelarit Scholz dhe Presidentit Biden, dhe përpara se ndonjë ofertë t’u bëhej rusëve, marrëveshja e mundshme u rrëzua në rrethana tragjike.
Ndoshta i burgosuri më i profilit të lartë që mund të ishte përfshirë në shkëmbim, Alexei Navalny, vdiq në qelinë e tij të burgut siberian në moshën 47-vjeçare. Mbështetësit dhe të afërmit, si dhe shumë udhëheqës të huaj, fajësuan Putinin për vdekjen e tij. Autoritetet ruse thanë se ai vdiq për shkaqe natyrale.
Ndërsa pothuajse asgjë nuk dihej për negociatat në kohën e vdekjes së tij, kolegia e Navalny, Maria Pevchikh tha publikisht se ai kishte qenë afër lirimit në këmbim të Krasikov.
BBC News nuk ishte në gjendje të verifikonte në mënyrë të pavarur pretendimet e saj në atë kohë. Kremlini, ndërkohë, mohoi publikisht se një marrëveshje e mundshme kishte qenë afër.
Por të enjten, Shtëpia e Bardhë konfirmoi se kishte punuar për të përfshirë Navalny në marrëveshje, e cila përfundimisht bëri që tre persona që kishin punuar me figurën e opozitës të liroheshin nga paraburgimi rus.
“Ekipi ndjeu sikur era ishte hequr nga velat tona,” tha një Sullivan dukshëm i emocionuar, teksa përshkruante ndikimin e vdekjes së Navalny.
Nëna dhe babai i Gershkovich, në një rastësi dramatike, po takonin Sullivan në Shtëpinë e Bardhë në ditën kur u njoftua vdekja e Navalny.
Duke njohur rëndësinë e lajmit dhe rrezikun që ai përbënte për këto negociata, ai u tha atyre se “do të ishte pak më shumë një rrugë shkëmbore” përpara.
Marrëveshja e mundshme duhej të ristrukturohej dhe SHBA-të e Gjermania të rigrupoheshin.
Zëvendëspresidentja, Kamala Harris, mbajti më pas dy takime të rëndësishme për të ndihmuar në mbajtjen e një shkëmbimi të mundshëm në rrugën e duhur, tha një zyrtar i lartë i administratës për BBC.
Ajo mori pjesë në Konferencën e Sigurisë së Mynihut në mes të shkurtit, ku theksoi rëndësinë e lirimit të Krasikov te kancelarja Scholz.
Ajo u takua gjithashtu me kryeministrin e Sllovenisë, ku mbaheshin dy të burgosur rusë të identifikuar nga SHBA-të si një prioritet i lartë për Moskën. Ata të dy u liruan të enjten.
Më pas, në pranverë, marrëveshja e re, e cila nuk përfshinte më zotin Navalny, mori formë në Shtëpinë e Bardhë. Dhe në qershor, Berlini ra dakord të shkëmbente Krasikov.
“Për ju, unë do ta bëj këtë,” i tha Scholz presidentit Biden, sipas Sullivan.
Marrëveshja iu dorëzua Rusisë.
Moska u përgjigj disa javë më parë, në mes të korrikut, duke pranuar kushtet e marrëveshjes dhe lirimin e atyre në listën e mbajtur në burgjet ruse.
Por ndërsa negociatat po arrinin në fazat e tyre përfundimtare, politika e brendshme ndërhyri, me zotin Biden që u vu nën presion të jashtëzakonshëm nga brenda Partisë së tij Demokratike për t’i dhënë fund ofertës së tij për rizgjedhje në nëntor, pas një debati të dobët.
Sipas Sullivan, vetëm një orë përpara se Biden të shpallte më 21 korrik se nuk do të kërkonte rizgjedhje, ai ishte në një bisedë me homologun e tij slloven për të finalizuar shkëmbimin e të burgosurve.
Ashtu si me çdo shkëmbim të të burgosurve me aksione të larta, marrëveshja nuk ishte e garantuar edhe kur avionët ishin rreshtuar dhe rrugët e të burgosurve për në shtëpi ishin finalizuar.
“Ne mbajtëm frymën tonë dhe kryqëzuam gishtat deri vetëm disa orë më parë”, tha Sullivan të enjten pasdite.
Presidenti Biden më vonë postoi një foto të amerikanëve të liruar së bashku në një aeroplan të nisur për në tokën amerikane, së bashku me një mbishkrim të shkurtër. “[Ata] janë të sigurt, të lirë dhe kanë filluar udhëtimet e tyre përsëri në krahët e familjeve të tyre”. /Albanianpost.com
