Një draft konfidencial i raportit të Komisionit Evropian për Shtetin e së Drejtës në Shqipëri, i siguruar nga Euronews Albania, analizon ecurinë e vendit në kuadër të kapitujve themelorë të negociatave për anëtarësim në Bashkimin Evropian.
Dokumenti vlerëson përparimet në sistemin gjyqësor dhe në luftën kundër korrupsionit, por paralajmëron për sfida të mëdha të pazgjidhura, përfshirë presionet politike dhe nevojën për forcimin e efikasitetit institucional.
Progres në drejtësi, por nevojë për më shumë efikasitet
Sipas dokumentit, Shqipëria ka vijuar zbatimin e reformës në drejtësi, duke forcuar pavarësinë e gjyqësorit dhe prokurorisë, si dhe duke reduktuar ndikimin politik në emërime. Procesi i rivlerësimit (vetting) në shkallën e parë është përmbyllur, ndërsa ankimet janë në rrugë për t’u përmbyllur deri në qershor 2026.
Megjithatë, raporti thekson nevojën për përmirësim në cilësinë e drejtësisë, përfshirë ritmin e ngadaltë të vlerësimeve të magjistratëve dhe mungesën e gjyqtarëve në nivelet më të larta. Vetëm 57% e pozicioneve gjyqësore dhe 64% e atyre të prokurorisë janë të mbuluara aktualisht.
Presion mbi SPAK, shqetësime për pavarësinë e institucioneve
Një çështje që ngre alarm në raport është presioni i vazhdueshëm mbi institucionet e drejtësisë. Hetimi dhe arrestimi i një zyrtari të zgjedhur në shkurt 2025 shkaktoi reagime publike nga ekzekutivi dhe legjislativi, të cilat Komisioni i konsideron si tentativa për të ndikuar në punën e SPAK.
SPAK raportoi për mungesë sigurie gjatë protestave para zyrave të tij, duke kërkuar ndërhyrje nga Policia e Shtetit. Gjashtë magjistratë janë vënë nën mbrojtje gjatë periudhës raportuese për shkak të kërcënimeve të mundshme.
Lufta kundër korrupsionit: Rezultate, por jo të mjaftueshme
Struktura e Posaçme Antikorrupsion (SPAK) ka konsoliduar punën e saj, me 106 dënime përfundimtare të dhëna në vitin 2024, përfshirë zyrtarë të lartë si ish-ministra dhe ish-kryetarë bashkish. Janë goditur rastet e inceneratorëve të Elbasanit dhe Fierit, ndërsa janë në vazhdim hetime për zyrtarë të tjerë të lartë.
Megjithatë, përdorimi i mekanizmave të parandalimit mbetet i dobët. Ligji për sinjalizuesit dhe konfliktin e interesit ende nuk është në përputhje me standardet e BE-së, dhe verifikimi i pasurive nuk është mjaftueshëm transparent apo efektiv.
Kritika për presionin politik dhe vonesat në reforma
Komisioni shpreh shqetësim për presionet politike mbi gjyqësorin dhe për mungesën e respektimit të disa vendimeve të Gjykatës Kushtetuese nga Parlamenti. Kërkohet që Shqipëria të rrisë transparencën në emërime, të përmirësojë aksesin në drejtësi dhe të përforcojë sistemin e trajnimeve dhe burimeve njerëzore.
Çfarë pritet më tej?
Dokumenti i Komisionit do t’i shërbejë Këshillit të BE-së për të vlerësuar ritmin e përgjithshëm të negociatave me Shqipërinë. Deri në përmbushjen e treguesve të ndërmjetëm në kapitujt 23 dhe 24, asnjë kapitull nuk mund të mbyllet.
Më poshtë pjesë nga raport i plotë:
Bruksel, 15 Maj 2025 Dokument jozyrtar për Parimet Themelore për Shqipërinë
Në përputhje me Kuadrin Negociues për negociatat e anëtarësimit në BE me Shqipërinë, qëllimi i këtij dokumenti jozyrtar është që Komisioni t’i japë Këshillit një pasqyrë mbi përparimin e Shqipërisë në grupin e Parimeve Themelore. Ky fokus është kryesisht tek kapitujt 23 “Sistemi gjyqësor dhe të drejtat themelore” dhe 24 “Drejtësia, liria dhe siguria”, duke marrë parasysh zhvillimet faktike që nga data e prerjes në Raportin Vjetor të Komisionit për Shqipërinë 2024 (shtator 2024).
Përparimi në grupin e Parimeve Themelore do të përcaktojë ritmin e përgjithshëm të negociatave. Kjo kërkon veçanërisht përmbushjen e treguesve të ndërmjetëm nën kapitujt 23 dhe 24, të cilët u vendosën në Konferencën Ndërqeveritare që hapi grupin e Parimeve Themelore më 15 tetor 2024. Sipas Kuadrit Negociues, asnjë kapitull nuk mund të mbyllet para se Shqipëria të arrijë këtë objektiv. Ky dokument jozyrtar jep një pasqyrë faktike të situatës së përgjithshme në Parimet Themelore dhe identifikon çështjet që kanë mbetur dhe ku Shqipëria duhet të përparojë për të përmbushur treguesit e ndërmjetëm për kapitujt 23 dhe 24.
Përparimet dhe Zbatimi
Gjatë periudhës së raportimit që nga shtatori 2024, Shqipëria ka vazhduar zbatimin e treguesve të ndërmjetëm për kapitujt 23 dhe 24 dhe po ashtu ka vazhduar zbatimin e Plani të Veprimit për Sundimin e Ligjit, si dhe dokumente të tjera strategjike në këtë fushë. Nevojiten përpjekje të mëtejshme dhe angazhim politik për të thelluar reformat, për të garantuar konsolidimin e mëtejshëm të arritjeve dhe për të adresuar mangësitë, veçanërisht në fusha kyçe si sistemi gjyqësor, lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, menaxhimi i migracionit, liria e medias dhe të drejtat themelore të tjera.
Janë vërejtur zhvillime edhe në aspekte të tjera, përfshirë forcimin e institucioneve demokratike, reformën e administratës publike, si dhe kriteret ekonomike dhe kapitujt për prokurimin publik, statistikat dhe kontrollin financiar.
Shqipëria mbajti zgjedhjet parlamentare më 12 maj 2025, për rezultatin e të cilave Përfaqësuesja e Lartë Kallas dhe Komisioneri Kos lëshuan një deklaratë të përbashkët.
Sistemi Gjyqësor
Reforma në Drejtësi
Sa i përket sistemit gjyqësor, Shqipëria ka vazhduar zbatimin e reformës në drejtësi, duke forcuar pavarësinë e gjyqësorit dhe autonominë e prokurorisë. Është nxitur integriteti dhe profesionalizmi në të gjithë sektorin, përfshirë përmes procesit të rivlerësimit (vetting), është reduktuar ndikimi politik gjatë gjithë procesit të emërimeve, duke kontribuar në një sistem karriere më të bazuar në meritë. Procesi i rivlerësimit është përfunduar në shkallën e parë, duke forcuar më tej llogaridhënien, ndërsa ankimimet janë në rrugën e përmbushjes së afateve kushtetuese.
Megjithatë, duhet bërë përpjekje të mëtejshme për të përmirësuar cilësinë dhe efikasitetin e drejtësisë dhe pavarësinë e saj, veçanërisht lidhur me vlerësimet profesionale në kohë dhe cilësore, emërimet, promovimet dhe transferimet e magjistratëve, emërimet e anëtarëve jo-magjistratë në Këshillin e Lartë Gjyqësor dhe Këshillin e Lartë të Prokurorisë, aksesin në drejtësi, një sistem modern të integruar elektronik të menaxhimit të çështjeve, trajnimet gjyqësore, burimet njerëzore dhe financiare, konsistencën dhe arsyetimin e praktikës së gjykatave, kohëzgjatjen e proceseve dhe numrin e çështjeve të prapambetura.
Zbatimi i Reformës në Drejtësi, Dokumentet Strategjike dhe Organet Drejtuese
Shqipëria ka vijuar zbatimin e reformës në drejtësi, duke forcuar pavarësinë e gjyqësorit dhe autonominë e prokurorisë. Ka vazhduar zbatimi i Strategjisë së Përgjithshme për Drejtësinë dhe në dhjetor 2024 është miratuar një strategji e re për periudhën 2024-2030. Megjithatë, gjatë zbatimit duhet të sigurohet një mekanizëm më efektiv drejtues, koordinimi dhe konsultimi mes të gjitha institucioneve të drejtësisë.
Shqipëria duhet të sigurojë rinovimin në kohë dhe me meritë të pozicioneve të larta në sistemin gjyqësor gjatë vitit 2025, veçanërisht emërimet në Gjykatën Kushtetuese dhe Strukturën e Posaçme Kundër Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit (SPAK).
Organet vetëqeverisëse të gjyqësorit kanë vazhduar të ushtrojnë funksionet e tyre. Koordinimi midis Këshillit të Lartë Gjyqësor (KLGJ) dhe Këshillit të Lartë të Prokurorisë (KLP) duhet të forcohet më tej. KLP dhe KLGJ duhet të miratojnë rregullat e nevojshme të funksionimit të brendshëm për të kryer efektivisht funksionet e tyre, përfshirë adresimin e konflikteve të interesit.
Nuk ka pasur zhvillime, dhe sfidat vazhdojnë lidhur me përafrimin e dispozitave për kontrollin e sfondit dhe deklarimin e pasurive për emërimet e anëtarëve jo-magjistratë të KLGJ dhe KLP me rregullat për magjistratët. Prokurori i Përgjithshëm dhe Këshilli i Lartë i Prokurorisë duhet të demonstrojnë një koordinim më efektiv në menaxhimin e zyrave të prokurorisë dhe karrierën e prokurorëve.
Gjykata Kushtetuese ka vazhduar të funksionojë në mënyrë efektive, ndërsa mosrespektimi nga Parlamenti i disa vendimeve të saj dhe pasiguria ligjore për kohëzgjatjen e mandateve të anëtarëve të saj mbeten shqetësime.
Pavarësia, Paanshmëria dhe Llogaridhënia
Ndërsa rezistenca e gjyqësorit është përmirësuar në përgjithësi, tentativat e shtuar nga zyrtarë publikë apo politikanë për të ushtruar ndikim të papërshtatshëm dhe presion mbi sistemin gjyqësor kanë shtuar shqetësimet. Hetimi dhe arrestimi i një zyrtari të zgjedhur, i konfirmuar nga Gjykata e Strukturës së Posaçme Kundër Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit (SPAK) në shkurt 2025, ka shkaktuar reagime publike të paprecedentë nga ekzekutivi dhe legjislativi, përfshirë tentativa për të ushtruar presion mbi SPAK dhe institucionet gjyqësore. Kjo ngre shqetësime serioze.
SPAK ka publikuar dy letra ankesash drejtuar Ministrisë së Brendshme dhe Policisë së Shtetit për mosforcimin e sigurisë dhe mungesën e garancisë për sigurinë e personelit të SPAK gjatë një proteste jashtë ambienteve të SPAK.
Gjatë periudhës së raportimit, gjashtë magjistratë janë vënë nën mbrojtje, përfshirë dy gjyqtarë dhe katër prokurorë. Zyra e Prokurorit të Posaçëm ka nisur një hetim penal për tentativën e ushtrimit të presionit ndaj një magjistrati në një çështje që përfshin një anëtar të Parlamentit.
Institucionet drejtuese të gjyqësorit kanë qenë të zëshme në denoncimin e presionit politik mbi gjyqësorin, duke lëshuar deklarata publike.
Procesi i Rivlerësimit (Vetting)
Procesi i rivlerësimit të gjithë gjyqtarëve dhe prokurorëve u përfundua në shkallën e parë në nëntor 2024, duke forcuar më tej llogaridhënien, ndërsa masat për të ruajtur standardet e larta të vendosura gjatë këtij procesi ende duhet të miratohen. Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit (IMO) ka vijuar mbikëqyrjen e plotë të të gjitha aspekteve të procesit të rivlerësimit.
Rezultati i përgjithshëm i vendimeve në shkallën e parë, dhe ku ka pasur ankesa, në shkallë të dytë, ka qenë:
282 shkarkime dhe përfundime marrëveshjesh pune (56 %);
350 konfirmime në detyrë (44 %) dhe katër masa pezullimi me detyrimin për t’u trajnuar (0.49 %).
Janë ende në pritje 110 ankesa. Dhoma e Apelit ka rritur ritmin e shqyrtimit të anketimeve, përfshirë edhe emërimin e katër stafesh shtesë, dhe është në rrugë për të finalizuar procesin e rivlerësimit brenda afatit kushtetues në qershor 2026.
Vazhdojnë të mungojnë vëzhgime efektive gjyqësore në 19 rastet e rivlerësimit që u referuan prokurorisë në shtator 2024.
Për të ruajtur llogaridhënien e sistemit gjyqësor pas procesit të rivlerësimit, Këshilli i Lartë Gjyqësor (KLGJ), Këshilli i Lartë i Prokurorisë (KLP), Inspektori i Lartë i Drejtësisë dhe Inspektorati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesit, duhet të përditësojnë procedurat e tyre të brendshme dhe të sigurojnë mjaftueshëm staf dhe burime për të vazhduar kontrollin e integritetit dhe aftësive në përputhje me standardet e rivlerësimit.
Inspektori i Lartë i Drejtësisë (ILD) është operacional, por ka ende sfida për shkak të numrit të madh të vendeve vakante për inspektorë magjistratë, gjë që ndikon në funksionimin efektiv të tij. ILD ka trajtuar katër kërkesa për procedura disiplinore gjatë periudhës korrik-dhjetor 2024. Ndryshimet ligjore vazhdojnë të jenë të nevojshme për të rritur tërheqjen e pozicionit për inspektorët magjistratë. Procedura e rekrutimit është në vazhdim për përzgjedhjen e katër inspektorëve jo-magjistratë.
KLGJ dhe KLP duhet të forcojnë transparencën në promovimet dhe transferimet. Ndajimi i rastësishëm i çështjeve duhet të garantohet plotësisht në praktikë në të gjitha gjykatat dhe zyra të prokurorisë.
Cilësia e Drejtësisë
KLP ka përfunduar 9 vlerësime nga 70 të planifikuara për vitin 2025. KLGJ ka përfunduar 11 vlerësime. Ritmi i ngadaltë i vlerësimeve cilësore dhe prapambetja e madhe vazhdojnë të pengojnë emërimet bazuar në meritë dhe zhvillimin e karrierës, dhe praktika e transferimeve si alternativë ndaj promovimeve mbetet shqetësuese.
Janë të nevojshme përpjekje për të forcuar profesionalizmin dhe arsyetimin e praktikës gjyqësore, si dhe për të përmirësuar trajnimet e magjistratëve.
Efikasiteti dhe Burimet
Numri i magjistratëve në detyrë mbetet shumë i ulët (rreth 579), krahasuar me numrin e vendeve të punës të aprovuar (970), gjë që krijon një mungesë të madhe burimesh njerëzore dhe ndikon negativisht në efikasitetin dhe kohëzgjatjen e proceseve gjyqësore.
Sistemi elektronik i menaxhimit të çështjeve dhe dokumenteve është në përdorim, por ende nuk është plotësisht i integruar në të gjitha nivelet dhe institucionet.
Përfundime dhe Rekomandime Kryesore
Reforma në drejtësi vazhdon, me fokus në forcimin e pavarësisë, autonomisë dhe llogaridhënies së sistemit gjyqësor.
Është përfunduar faza e parë e rivlerësimit të magjistratëve, por duhet të përshpejtohet shqyrtimi i ankimeve dhe të sigurohet mbikëqyrja e mëtejshme.
Është i domosdoshëm përmirësim i koordinimit mes institucioneve dhe transparencës në proceset e promovimeve dhe transferimeve.
Duhet përballur presioni politik dhe ndikimi i jashtëm mbi gjyqësorin.
Rritja e numrit të magjistratëve dhe përmirësimi i burimeve njerëzore dhe teknologjike është jetike për efikasitetin.
Shpallja dhe respektimi i standardeve të larta të integritetit dhe profesionalizmit duhet të vazhdojë të jetë në qendër të reformës.
Lufta kundër korrupsionit
SPAK ka konsoliduar më tej kapacitetin e tij në goditjen e korrupsionit, duke arritur rezultate pozitive dhe përparim të prekshëm drejt krijimit të një bilanci të fortë në luftën kundër korrupsionit, veçanërisht në nivelet e larta, ndërsa përdorimi i hetimeve financiare dhe konfiskimeve të pasurive është përmirësuar. Sa i përket parandalimit, megjithëse janë ndërmarrë disa hapa drejt përmirësimit të rrjetit të parandalimit të korrupsionit, legjislacioni mbetet i ndërlikuar dhe i paplotë, dhe institucionet përgjegjëse për parandalimin e korrupsionit duhet të rrisin më tej kapacitetin, efektivitetin dhe rezultatet e tyre, si dhe të përmirësojnë koordinimin me organet e zbatimit të ligjit. Efektiviteti dhe transparenca e verifikimeve të deklaratave të pasurive dhe interesave duhet të forcohen ndjeshëm.
Kapaciteti operacional dhe institucional për luftën kundër korrupsionit
SPAK, i përbërë nga Zyra e Prokurorisë së Posaçme (ZPP), Zyra Kombëtare e Hetimit (ZKH) dhe gjykatat kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar (gjykatat SPAK), ka vijuar të arrijë rezultate pozitive në hetimin, ndjekjen penale dhe gjykimin e rasteve të korrupsionit. Strukturat e tjera represive kundër korrupsionit vazhdojnë të përballen me sfida në zbulimin dhe hetimin efektiv të korrupsionit, ndërsa policia e shtetit mbetet shumë e ndjeshme ndaj korrupsionit.
Kapaciteti i SPAK-ut për të kryer hetime financiare është rritur dhe përdorimi sistematik i hetimeve financiare dhe konfiskimeve të pasurive është përmirësuar. Konfiskimi i pasurive për krimet që lidhen me korrupsionin ka pësuar një rënie. Numri i referimeve për SPAK nga autoritetet e tjera mbetet në përgjithësi i ulët dhe duhet të rritet. Aksesimi i SPAK-ut në bazat e të dhënave shtetërore është zgjeruar. SPAK duhet të vazhdojë përparimin në krijimin e sistemit të menaxhimit të rasteve, të rrisë personelin dhe infrastrukturën, dhe të adresojë ngarkesën në rritje të punës.
Bilanci i rezultateve
SPAK ka bërë përparim të prekshëm drejt krijimit të një bilanci të fortë në luftën kundër korrupsionit, veçanërisht në nivele të larta. Në vitin 2024, Gjykata e Posaçme e Apelit për Korrupsion dhe Krim të Organizuar (gjykata e apelit SPAK) ka dhënë 24 dënime përfundimtare me 106 persona të dënuar me vendime përfundimtare në raste korrupsioni, duke përfshirë 13 dënime në raste të nivelit të lartë.
(duke përfshirë ish-ministra, ish-kryetarin e Gjykatës Kushtetuese, ish-kryetarë bashkish dhe zyrtarë të tjerë). Në nëntor 2024, gjykata e apelit SPAK dha vendimin përfundimtar në lidhje me “Rastin e Inceneratorit të Elbasanit”, duke ashpërsuar dënimet për një ish-ministër të Mjedisit dhe një ish-anëtar të Parlamentit. Në dhjetor 2024, gjykata e apelit SPAK pranoi kërkesën e SPAK-ut për të rishqyrtuar vendimin e pafajësisë për tre individë të akuzuar në atë që njihet si “Rasti i Inceneratorit të Fierit”. Gjykata Speciale për Korrupsion dhe Krim të Organizuar (gjykata e parë e SPAK) dënoi 93 persona në raste korrupsioni, përfshirë ish-kryetarin e Bashkisë së Durrësit me katër vite burg për veprime të paligjshme në procedurën e dhënies së lejes së ndërtimit dhe keqpërdorim të fondeve publike. SPAK vazhdoi të japë rezultate të mira në hetim, ndjekje penale dhe operacione të përbashkëta, përfshirë edhe në kuadër të bashkëpunimit ndërkombëtar. Sa i përket korrupsionit në nivele të larta, gjatë periudhës janar 2024 – shtator 2024, shtatë procedime penale u dërguan në gjykim, duke përfshirë 10 zyrtarë të lartë. Deri më 30 shtator 2024, u nisën gjashtë hetime shtesë në raste korrupsioni në nivele të larta, lidhur me 14 persona.
Parandalimi i korrupsionit
Shqipëria miratoi në dhjetor 2024 Strategjinë e re Kundër Korrupsionit për periudhën 2024-2030 dhe planin e veprimit për 2024-2026. Projekti i strategjisë përqendrohet te sektorët vulnerabël (si pronësia, shëndetësia, arsimi, doganat, tatimet dhe prokurimi publik), me theks në edukimin për integritetin e të rinjve dhe adresimin e rekomandimeve të mëparshme relevante. Zbatimi efektiv, i fokusuar te rezultatet, me mekanizma të fortë monitorimi dhe koordinim institucional, ende mbetet për t’u demonstruar.
Janë ndërmarrë disa hapa paraprakë për përmirësimin e përputhshmërisë së ligjeve mbi konfliktin e interesit dhe mbrojtjen e sinjalizuesve me standardet evropiane dhe acquis-në e BE-së, megjithëse legjislacioni për parandalimin e korrupsionit mbetet kompleks dhe i paplotë. Pritet punë e mëtejshme për përputhjen e ligjeve mbi lobimin, donacionet dhe financimin e partive politike me standardet evropiane.
Janë bërë disa hapa drejt forcimit të rrjetit të parandalimit të korrupsionit. Megjithatë, kuadri institucional për parandalimin vazhdon të ketë ndikim të kufizuar. Efektiviteti dhe transparenca e verifikimeve të deklaratave të pasurive dhe interesave nga HIDAACI, përfshirë profilizimin e rrezikut të lartë, duhet të rritet ndjeshëm. Koordinimi me organet e zbatimit të ligjit duhet të përmirësohet më tej.
Liria e shprehjes dhe media
Sa i përket lirisë së shprehjes dhe lirisë së medias, pritet që Shqipëria të miratojë një reformë të thellë të kuadrit ligjor dhe rregullator, në veçanti për forcimin e pavarësisë dhe efikasitetit të Autoritetit të Mediave Audiovizive (AMA) dhe pavarësisë së transmetuesit publik, që mbeten çështje shqetësuese. Duhet miratuar gjithashtu ndryshime ligjore për:
Për të adresuar shqetësimet lidhur me përqendrimin e lartë të tregut mediatik, duhet të forcohet pavarësia redaktuese, transparenca në financimin dhe pronësinë e mediave, të vendosen rregulla për ndarjen e reklamave shtetërore dhe burimeve të tjera shtetërore, të dekriminalizohet shpifja dhe të përputhen aspektet civile të saj me standardet evropiane, të shkurtohen afatet për aksesin e gazetarëve në informacion, të zbatohet një matje transparente dhe e paanshme e audiencës, në përputhje me acquis-në e BE-së dhe standardet evropiane, bazuar në dialog gjithëpërfshirës me komunitetin mediatik. Në këtë drejtim, janë ndërmarrë disa hapa paraprakë me nisjen e një dialogu me komunitetin mediatik në janar 2025. Ekzekutivi duhet të sigurojë pjesëmarrje të fortë dhe angazhim në këtë proces. Ndryshimet ligjore pritet të ndahen me Komisionin e Venecias para miratimit.
Largimi nga Parlamenti i të gjithë anëtarëve të Këshillit Drejtues të transmetuesit publik dhe përzgjedhja dhe emërimi më pas i anëtarëve të rinj rriti edhe më shumë shqetësimet lidhur me pavarësinë e transmetuesit publik, përfshirë rrezikun e ndikimit politik në emërime. Për më tepër, respektimi i të drejtës për akses në informacion, që ka ndikuar në mënyrë disproporcionale mbi gazetarët, duhet të forcohet më tej.
Të drejtat e pronësisë
Sa i përket të drejtës së pronësisë, janë ndërmarrë disa hapa për digjitalizimin e titujve të pronësisë dhe me krijimin e një grupi pune të posaçëm, por zbatimi ende mbetet i fragmentuar dhe i dobët, veçanërisht në zonat rurale. Problemi i pronësisë së tokave në zonat e përmbytura nga hidrocentrali i Vaut të Dejës vazhdon të mbetet i pazgjidhur. Një grup i posaçëm i ngritur nga Ministria e Drejtësisë ka ofruar rekomandime për një plan zgjidhjeje dhe menaxhimi më të mirë të pronësisë në zonën e përmbytur.
Polarizimi politik dhe institucionet demokratike
Në fushën e politikës dhe demokracisë, vazhdojnë të ekzistojnë sfida në reduktimin e polarizimit politik dhe rritjen e funksionimit demokratik të institucioneve, përfshirë përmirësimin e transparencës dhe përgjegjshmërisë së deputetëve, si dhe forcimin e institucioneve të kontrollit parlamentar.
Mbikëqyrja Parlamentare mbi Ekzekutivin
Mbikëqyrja e parlamentit mbi ekzekutivin mbeti e dobët.
Kuvendi vazhdoi të mos emërojë drejtues dhe anëtarë në disa institucione kyçe.
Mungon një dialog politik konstruktiv dhe gjithëpërfshirës për të përmirësuar këtë situatë.
Reforma e Administratës Publike (RAP)
Shqipëria ka miratuar strategjitë për luftën kundër korrupsionit dhe për menaxhimin e financave publike, si dhe Strategjinë Afatmesme të të Ardhurave në dhjetor 2024.
Po vazhdojnë përgatitjet për miratimin e Strategjisë së Re të Reformës së Administratës Publike 2025-2030.
Masa kryesore të ndërmarra:
Rishikimi i kuadrit të Menaxhimit të Investimeve Publike.
Futja e orareve të punës fleksibël për punonjësit civilë.
Vazhdimi i reformës së pagave, me rritje të ndjeshme veçanërisht për personelin lokal (kryebashkiakë, drejtorë, specialistë, etj).
Vlerësimi SIGMA i Administratës Publike për 2024 konstaton që kuadri ligjor dhe institucional ekziston kryesisht, por ka mungesa në zbatim dhe rezultate.
Në dhjetor 2024 u miratua Strategjia Anti-korrupsion që plotëson Strategjinë e Menaxhimit Financiar Publik të miratuar në qershor 2024.
Po vazhdojnë përgatitjet për miratimin e Strategjisë së Reformës së Administratës 2025-2030, ku konsultimet publike u përmbyllën në pranverën e 2025.
Po punohet për të përmirësuar koordinimin e politikave dhe zgjerimin e vlerësimeve të ndikimit të rregulloreve dhe konsultimeve publike në ligjet dytësore.
Në gusht 2024 u vendos futja e orareve më fleksibël dhe pushimeve për punonjësit civilë.
Reforma e pagave, e nisur në 2023, u zgjat edhe për personelin lokal duke përfshirë të gjitha nivelet e stafit.
Po përgatitet rishikimi i ligjit të shërbimit civil për të rishikuar procedurat e rekrutimit në nivelet e larta menaxheriale.
Po punohet për rishikimin e Ligjit të Administratës Shtetërore për të qartësuar tipologjinë dhe kriteret për krijimin e organeve të varësisë.
Menaxhimi i financave publike
Shqipëria po zbatoi Strategjinë për Menaxhimin Financiar Publik (2023-2030), miratuar në qershor 2024, me qëllim përmirësimin e transparencës, përgjegjësisë, disiplinës fiskale dhe efikasitetit në përdorimin e burimeve publike.
Në dhjetor 2024, u miratua Strategjia Afatmesme e të Ardhurave për të rritur të ardhurat qeveritare, duke përfshirë masa për administrimin tatimor dhe reformë në politikën tatimore, si dhe fillimin e një vlerësimi të përjashtimeve tatimore.
Reforma në Menaxhimin e Investimeve Publike vazhdon, duke përfshirë miratimin e një pipelinë kombëtare të projekteve të vetme në shkurt 2025, pjesë e Dokumentit Kombëtar Prioritar 2026-2028 që përcakton prioritetet për ciklin e buxhetimit 2026-2028.
Kuadri Afatmesëm Buxhetor 2026-2028 pritet të miratohet së shpejti.
Nevojiten përmirësime në thellimin e vlerësimeve të mundshmërisë së projekteve të investimeve.
Në mars 2025, qeveria miratoi udhëzime të rishikuara për menaxhimin e investimeve publike, përfshirë lehtësira për përfshirjen e projekteve PPP në pipelinë kombëtare, duke i përjashtuar nga disa kërkesa për vlerësim të mundshmërisë.
Raportimi për rreziqet fiskale (borxhet, PPP, ndërmarrjet shtetërore) vazhdoi të përfshihet në dokumentet buxhetore.
U krijua një drejtoratë e dedikuar për menaxhimin e rreziqeve fiskale, por ende duhet të plotësohet me stafin e duhur.
Shqipëria nuk ka ende një Këshill të Pavarur Fiskal, por janë nisur punë përgatitore.
Kritere Ekonomike
Shqipëria ka bërë përparim në funksionimin e ekonomisë së tregut.
Ekonomia mbajti një ritëm të fortë rritjeje me 4% zgjerim të GDP-së në 2024, falë kërkesës së fortë të brendshme, performancës së mirë në turizëm dhe ndërtimit.
Pozicioni i jashtëm përmirësohet, me deficitin e llogarisë së tanishme që arriti në nivel historikisht të ulët në 2023, dhe pak u zgjerua në 2.4% të GDP-së në 2024.
Stabiliteti makroekonomik dhe zhvillimet pozitive mbështeten në politikën e mirë.
Konsolidimi fiskal u përshpejtua në 2024, me deficit fiskal në 0.7% të GDP-së dhe borxhin publik nën 55% të GDP-së.
Në dhjetor 2024, u miratua strategjia afatmesme e të ardhurave për të mbështetur rritjen e të ardhurave qeveritare përmes përmirësimit të administrimit tatimor dhe doganor.
Në 2025, filloi vlerësimi i përjashtimeve tatimore ekzistuese.
Politika monetare mbeti e kujdesshme, me dy ulje të normave të politikës për shkak të uljes së shpejtë të inflacionit (nga 4.8% në 2023 në 2.2% në 2024).
Mbikëqyrja financiare ishte vigjilente, duke rritur bufferin e kapitalit kundër cikleve dy herë.
Që nga viti 2022, valuta shqiptare po ndjek një trend të qëndrueshëm përforcimi (i nxitur nga flukset e forta të turizmit, investimeve të huaja direkte dhe remitancave), ndërsa Banka e Shqipërisë ndërhyn në tregun e këmbimit valutor për të kufizuar ritmin e përforcimit.
Sektori financiar, i dominuar nga bankat, mbeti stabil, mirëkapitalizuar dhe fitimprurës.
Shteti mban një rol të kufizuar në ekonomi.
Në lidhje me mjedisin e biznesit, Shqipëria vazhdon procesin e regjistrimit të titujve të pronës dhe ka në plan të fusë një taksë mbi pronën.
Ekonomia e errët mbetet e përhapur, duke dëmtuar mbrojtjen sociale dhe konkurrencën e ndershme ndërmjet bizneseve, si dhe duke ulur bazën tatimore.
Përmirësimet në qeverisjen dhe mbikëqyrjen e ndërmarrjeve shtetërore ende janë të nevojshme.
Shqipëria vazhdon të forcojë kapacitetet e saj për t’u përballur me presionin konkurrues në BE, megjithatë në mënyrë më të kufizuar.
Tregu i punës dhe sistemi arsimor përballen me probleme strukturore.
Emigracioni, veçanërisht i punonjësve të kualifikuar, thellon mungesat në sektorët kyç, duke kontribuar në largimin e trurit dhe duke penguar rritjen ekonomike dhe inovacionin.
Mungesa e aftësive është një sfidë e madhe, ndërsa papunësia e të rinjve dhe grupi NEET (nuk janë në punë, arsim apo trajnim) mbetet shqetësuese.
Investimet u rritën në 2024, dhe pati disa përparime në projektet e infrastrukturës.
Megjithatë, shpenzimet kapitale mbeten nën buxhetin e planifikuar, duke penguar modernizimin e infrastrukturës dhe ngadalësuar rritjen e kapitalit të vendit.
Në kuadër të Planit të Rritjes, Shqipëria ka angazhuar të zbatojë reforma të rëndësishme në kuadër të Axhendës së Reformave.
Shqipëria mbetet konkurruese si destinacion turistik, me një gamë gjithnjë e më të gjerë shërbimesh të ofruara.
Industria dhe bujqësia vazhdojnë të jenë sektorë me produktivitet të ulët dhe kanë pësuar tkurrje.
Edhe pse eksportet e shërbimeve kanë pasur performancë të mirë, eksportet e mallrave ranë gjatë periudhës 2023-2024, duke treguar probleme konkurruese.
Eksportet prodhuese janë shumë të ndjeshme ndaj përforcimit të kursit të këmbimit për shkak të vlerës së ulët të shtuar dhe fuqisë së ulët të çmimeve nga bizneset.
Kapitulli 5 – Prokurimi Publik
Në lidhje me prokurimin publik, Shqipëria ka vazhduar të përputhet me acquis-në e BE-së, duke forcuar kapacitetet administrative të autoriteteve kontraktuese përmes trajnimeve të organizuara dhe rritjes së përdorimit të kritereve më ekonomikisht të favorshme për dhënien e kontratave publike.
Në aspektin ligjor, Shqipëria ka bërë përparim në përafrimin e legjislacionit të saj mbi prokurimin publik me acquis-në e BE-së.
Në këtë kuadër janë miratuar ndryshime dhe plotësime në Ligjin për Prokurimin Publik, që kanë përmirësuar procedurat dhe zbatimin e legjislacionit në këtë fushë.
Pragjet e Prokurimit Publik
Në maj 2024, qeveria miratoi një vendim që afron pragun e prokurimit me atë të përcaktuar në Direktivat 2014/24/EU.
Për shkak të formulimit në valutën lokale, pragu vazhdon të jetë i ndryshëm nga ai i direktivës për shkak të luhatjeve të këmbimit valutor.
Dispozita Tranzitore për Negociatat Direkte
Ligji i ndryshuar përmban një dispozitë tranzitore që lejon Këshillin e Ministrave të autorizojë negociata direkte për kontrata shërbimesh në “fusha me interes strategjik” për një periudhë trevjeçare.
Kjo ngre shqetësime për përputhshmërinë me acquis-në e BE-së.
Çështja duhet të ndiqet me kujdes dhe të mblidhen të dhëna për ndikimin e saj në prokurim dhe mbi sasinë e kontratave të tilla të lidhura çdo vit.
Transparenca dhe Raportimi
Në gusht 2024, u miratua legjislacioni dytësor që kërkon që përfundimi i çdo kontrate nën këtë procedurë të raportohet te Agjencia e Prokurimit Publik (APP).
Kjo siguron një transparencë të kufizuar në këto procedura.
Kontrolli Financiar
Kontrolli i Brendshëm
Ka përmirësime graduale në zbatimin e kuadrit të kontrollit të brendshëm, por sistemi vlerësohet si pjesërisht efektiv.
Më shumë përmirësim kërkohet në pushtetin vendor dhe në kompanitë publike.
Ekzistojnë rregullat për delegimin menaxherial, por zbatimi pengohet nga centralizimi i vendimmarrjes.
Njësitë e auditimit të brendshëm janë krijuar sipas rregullave, por ka mangësi në staf dhe kapacitete.
Numri i certifikimeve të auditorëve të brendshëm mbetet i mirë.
Kuadri Strategjik
Kuadri strategjik për kontrollin e brendshëm financiar publik (PIFC) është pjesë e Strategjisë së Menaxhimit Financiar Publik (miratuar në qershor 2024).
Forcimi i delegimit menaxherial përfshihet edhe në Strategjinë e Reformës në Administratën Publike.
Auditimi i Jashtëm
U krijua një nën-komision parlamentar për auditin publik në verën e 2024, i cili ka nisur funksionimin.
Qëllimi është që Parlamenti të diskutojë më shumë mbi raportet e Kontrollit të Lartë të Shtetit.
Kontrolli i Lartë i Shtetit vazhdoi me raportimet e rregullta dhe të gjitha auditimet janë publike.
Mbrojtja e Interesave Financiare të BE-së
Shqipëria ka bërë përparim drejt harmonizimit me acquis-në e BE-së për mbrojtjen e interesave financiare të BE-së.
Ende kërkohet punë për harmonizimin e plotë me Direktivën e BE-së për luftimin e mashtrimit kundër interesave financiare të BE-së përmes ligjit penal.
Rrjeti AFCOS (Zyra për Koordinimin Kundër Mashtrimit) ka nevojë të forcohet më tej për të përmbushur detyrimet.
Po përgatitet një Strategji Kombëtare Kundër Mashtrimit.
Konsultimi publik për draft-strategjinë filloi më 11 mars 2025.
Bashkëpunimi me Komisionin Evropian për hetime është përmirësuar në një farë mase, por Shqipëria duhet të shtojë përpjekjet për ndërtimin e një praktike të qëndrueshme në bashkëpunim për hetime dhe raportimin e parregullsive.
Lufta kundër falsifikimit të euros
Nuk ka ndonjë zhvillim të veçantë për të raportuar në lidhje me luftën kundër falsifikimit të euros. /euronews/
