Shqipëria nuk është e ekspozuar ndaj asnjë rreziku të menjëhershëm nga beteja brenda familjes Trump, pasi ka mbetur e pozicionuar qartë në zonën e influencës së Jared Kushner dhe të lobit të fuqishëm izraelit pranë familjes Trump.
Shqiptarët e Kosovës mund të kenë një ndjenjë të çastit të kënaqësisë kur dëgjojnë se Aleksandar Vuçiç është larguar i sëmurë dhe i papranë nga rezidenca e Trump në Mar-a-Lago, por lajmi i vërtetë nuk është refuzimi që i është bërë atij, është zgjedhja që po e shtyjnë të bëjë. Sepse në skemën më të madhe të interesave që po ndërtohen rreth Donald Trump Jr., Kosova nuk është më kauzë për t’u mbrojtur, por element për t’u negociuar.
Refuzimi i Vuçiç për të shfaqur lojalitet të hapur ndaj Vladimir Putin-it më 9 maj në paradën e Kremlinit është pikërisht ajo që kërkon bërthama e re e politikës së djathtë amerikane: një Serbi që rreshtohet me Perëndimin, por pa e sfiduar narrativën e bombardimeve të 1999-s.
Lidhjet e Donald Trump Jr. me Vuçiçin dhe me të ashtuquajturin “Bord” që ka për mision ta zhdukë nga kujtesa ndërkombëtare ndërhyrjen e NATO-s në Kosovë, janë më shumë se nostalgji për një Serbi viktimë, janë një përpjekje për të rishkruar historinë. Vuçiç kishte shkuar në Mar-a-Lago për të marrë miratimin që do ta lejonte të shkonte më 9 maj te Putin, por në vend të përqafimit, mori paralajmërim se pjesëmarrja në paradë do të thoshte fund i marrëdhënieve me Trump-ët.
Largimi i tij i menjëhershëm dhe justifikimi me probleme shëndetësore janë më shumë manovër taktike sesa sëmundje reale.
Tani Vuçiç ndodhet në një udhëkryq ku zgjedhja nuk është më mes Perëndimit dhe Lindjes, por mes një Trump-i që kërkon lojalitet të pastër dhe një Putin-i që shpërblen nënshtrimin. Nëse nuk shkon në Moskë, ai mund të shpresojë që loja e tij të shpërblehet nga familja Trump, jo me simpati, por me hapësirë për të ndërtuar marrëdhënie të reja strategjike. Por në këtë marrëveshje të heshtur, Kosova nuk është më subjekt që respektohet, është objekt që negociohet. Dhe ky nuk është lajm i mirë për ne.
ShBA po hyn në një fazë të re të udhëheqjes së saj, teksa Presidenti Donald Trump rikthehet në Shtëpinë e Bardhë për mandatin e dytë. Ky rikthim po formësohet nga dy shtylla paralele pushteti brenda orbitës së Trump-it. Janë dy shtylla që mundohen ta udhëheqin Shtëpinë e bardhë, njëra zyrtare dhe tjetra joformale, secila me influencë dhe agjendë specifike. Për Shqipërinë, tradicionalisht një aleate e palëkundur pro-amerikane, kuptimi i këtyre dy shtyllave të pushtetit dhe përshtatja ndaj tyre është vendimtare. Në vijim do të shqyrtojmë përbërjen e këtyre dy shtyllave, ndikimin e tyre në politikën amerikane dhe implikimet për Shqipërinë, Kosovën dhe rendin e ri perëndimor.
Dy Shtyllat e Pushtetit në Shtëpinë e Bardhë të Trump-it
Administrata e re Trump karakterizohet nga një dualizëm i pushtetit. Vetë Presidenti inkurajon një dinamikë ku, krahas strukturës zyrtare qeverisëse, vepron një “bord” paralel këshilltarësh jozyrtarë. Këto dy pole ndikimi, ndonëse të ndryshme në qasje, bashkohen në formësimin e politikave.
Shtylla zyrtare përfshin figurat e emëruara zyrtarisht dhe aleatët tradicionalë të Trump-it në administratë. Kjo shtyllë mbështetet te njerëz me përvojë institucionale dhe lidhje me lobet klasike pro-republikane e pro-izraelite. Një burim me njohje të forta brenda familjes tregon disa prej aktorëve kryesorë që ndërtojnë politika në Shtëpinë e Bardhë dhe jo vetëm.
Susie Wiles është Stratege politike veterane. Ajo drejtoi fushatën e Trump-it në 2024 me efikasitet të lartë, duke shmangur përplasjet e brendshme që cenonin fushatat e mëparshme . Besnikëria dhe suksesi i saj bënë që Trump ta emërojë shefe të stafit në Shtëpinë e Bardhë, duke e kthyer Wiles në portën kryesore të aksesit tek Presidenti . Si “rojtarja” e Presidencës, Wiles siguron se vetëm zërat e besuar dhe linja zyrtare mbizotërojnë në vendimmarrje.
Jared Kushner , Dhëndri i Presidentit dhe arkitekti i politikave të rëndësishme në mandatin e parë, nga reforma tregtare në Amerikën e Veriut deri te Marrëveshjet Abrahamike mes Izraelit dhe shteteve arabe . Edhe pse formalisht kishte deklaruar tërheqje nga politika pas 2020, raportimet tregojnë se Trump vazhdoi t’i kërkojë mendim Kushner-it për formimin e ekipit dhe sidomos për politikat në Lindjen e Mesme.
Kushner mbetet ura kryesore me lobin hebre dhe Izraelin , ai gëzon besimin e komunitetit pro-Izrael për shkak të kontributit në zhvendosjen e ambasadës amerikane në Jerusalem e njohjen e sovranitetit izraelit në Golan, si dhe investimeve të tij në Lindjen e Mesme. Thuhet se ai ka shtrirë interesat edhe në Ballkan. Së bashku me ish-emisarin Richard Grenell, Kushner ka krijuar një fond investimi që planifikon një kompleks luksoz në Beograd, pikërisht në truallin e ish-Ministrisë jugosllave të Mbrojtjes të bombarduar në 1999.
Kjo lëvizje simbolike e amerikanit hebre dhe i afërm i Trump-it duke investuar mbi rrënojat e bombardimeve të NATO-s, tregon pragmatizmin e shtyllës zyrtare. Forcon lidhjet me Serbinë duke ruajtur njëherit aleancën me Izraelin.
Lobi Hebre dhe aleatët tradicionalë
Kabineti i ri i Trump-it mban gjurmët e AIPAC dhe aleancës evangjelisto-hebraike më fort se kurrë. Emërimet e Trump-it pas fitores reflektojnë figura të linjës së ashpër pro-Izrael, si p.sh. ish-ambasadorë, donatorë miliarderë e politikanë të djathtë me lidhje të forta me Izraelin. Kjo qasje siguron mbështetjen e fuqishme të lobit hebre në Uashington dhe të bazës evangjelike, duke formësuar politika të jashtme ku mbizotëron interesi i përbashkët amerikano-izraelit.
Shembull ilustrues është emërimi i Pete Hegseth si Sekretar i Mbrojtjes, i njohur për filozofinë e tij se “cionizmi dhe amerikanizmi janë vija e frontit e qytetërimit perëndimor”, një sinjal i qartë se administrata do të jetë fuqimisht në krah të Izraelit dhe kauzave të tij.
Kjo shtyllë zyrtare, me një miks ekspertize institucionale dhe ideologjie pro-izraelite, përfaqëson fytyrën formale të pushtetit Trump. Në raport me botën, ajo priret t’i qaset diplomacisë me pragmatizëm tregtar (në frymën “America First”), por pa u shkëputur nga aleancat tradicionale.
Për Shqipërinë dhe Kosovën, shtylla zyrtare jep sinjalet e vazhdimësisë në mbështetjen amerikane, por duhet lexuar edhe mes rreshtave të interesave të reja ekonomike e gjeopolitike që lidhen me rajonin.
Shtylla Paralele: Nga Don Jr. te “Bordi” i Elon Musk
Paralelisht me strukturën zyrtare, shtylla joformale – e quajtur shpesh si “Bordi” , ushtron ndikim të fuqishëm mbi Presidentin. Kjo shtyllë përbëhet nga familjarë, komentatorë mediatikë dhe aktivistë populistë që nuk mbajnë domosdoshmërisht poste qeveritare, por formësojnë opinionin publik dhe orientimin politik të Trump-it nga jashtë. Karakteristikë e kësaj shtylle është qasja anti-establishment dhe komunikimi i drejtpërdrejtë me bazën elektorale përmes mediave alternative e rrjeteve sociale.
Emrat kryesorë janë:
Donald Trump Jr. Djali i madh i Presidentit ka evoluar në “rojtarin” politik të të atit, i gatshëm të bllokojë këdo që nuk konsiderohet mjaftueshëm besnik ndaj Trump-it. Don Jr. ishte kyç në prapaskenë gjatë fushatës, madje thuhet se ndikoi drejtpërdrejt në përzgjedhjen e kandidatëve për poste të larta. Së bashku me aleatë, ai bindi Trump-in të zgjidhte JD Vance si zëvendëspresident në Konventën Republikane . Donald Jr. e sheh veten si filtrin informal të administratës. Asnjë person “jo-lojal” nuk duhet të marrë detyrë kyçe pa pëlqimin e rrethit të tij. Fuqia e tij vjen jo nga titujt, por nga lidhja familjare dhe popullariteti mes bazës trumpiane, për të cilën ai flet shpesh me gjuhë të ashpër në mediat sociale.
Tucker Carlson, Ish-prezantuesi i Fox News, tani zë i pavarur mediatik, është bërë një nga ideologët kryesorë të kësaj shtylle paralele. Carlson ushtron ndikim përmes komenteve publike që shpesh shndërrohen në orientime politike për Trump-in. Ai njihet për kritikat e hapura ndaj establishmentit të sigurisë kombëtare dhe NATO-s. Gjatë një debati të fundit, Carlson sfidoi narrativën historike të Aleancës duke kujtuar me tone kritike bombardimet e NATO-s mbi Jugosllavi në 1999: “Ku ishit ju gjatë luftës në Jugosllavi kur ata bombarduan të krishterët? (…) Kush e sulmoi NATO-n që u desh të krijohej Kosova?
Clinton përdori NATO-n për t’ju vrarë, dhe krijoi Kosovën si bazë ushtarake”, deklaroi ai me cinizëm . Për Carlson, NATO nuk është thjesht aleancë mbrojtëse, por një mjet agresioni globalist, një qëndrim që gjen jehonë te shumë ndjekës të Trump-it. Afërsia ideologjike mes Carlson dhe Trump-it është reflektuar edhe në ndikimin e tij në përzgjedhjen e personelit, raportohet se Carlson loboi kundër emrave si Mike Pompeo e Nikki Haley në kabinet, të cilët ai i konsideron pjesë të establishmentit, dhe Trump përfundimisht i largoi ata nga lista . Zëri i Carlsonit, i amplifikuar nga platformat online, e mban Trump-in të lidhur me impulset populiste dhe teoritë alternative që qarkullojnë në bazën e djathtë.
Charlie Kirk është një tjetër figurë kyçe jashtë administratës, është udhëheqësi i lëvizjes konservatore të të rinjve, dhe ka shndërruar popullaritetin e tij online në kapital politik. Në vetëm pak vite, ai është bërë “lojtari më me influencë jashtë administratës që nuk mban mbiemrin Trump ose Musk” .
Kirk gëzon akses të drejtpërdrejtë te qarqet më të ngushta. Ai komunikon rregullisht me Trump Jr., ka miqësi të afërt me nënpresidentin e ri JD Vance dhe madje ka shërbyer si urë lidhëse në prapaskenë, për shembull, ai ndërmjetësoi komunikimin mes rrjetit TikTok dhe ekipit të Trump-it kur diskutohej ndalimi i këtij aplikacioni në ShBA . Me mbi 25 milionë ndjekës nëpër rrjete, Kirk siguron që mesazhet e Shtëpisë së Bardhë të përçohen te gjenerata e re në mënyrë të kornizuar ideologjikisht. Ai organizoi edhe ballot e mbrëmje inaugurimi me pjesëmarrjen e figurave kryesore të administratës, duke treguar se influenca e tij shtrihet nga bota virtuale në sallonet e pushtetit real . Në moshën 31-vjeçare, Charlie Kirk përfaqëson brezimin e ri të fuqisë paralele, një kombinim i aktivizmit mediatik me qasjen e drejtpërdrejtë në “dhomën e butonave” të politikës.
Elon Musk – Miliarderi ikonoklast dhe pronari i platformës X (ish-Twitter) është mbështetësi më i fuqishëm financiar dhe mediatik i Trump-it jashtë politikës tradicionale. Musk u përfshi publikisht në fushatë, duke shpenzuar mbi 119 milionë dollarë për të mobilizuar votuesit në favor të Trump-it. Platforma e tij sociale është kthyer në një “zjarrdhënës informacioni” pro-Trump , ku zërat konservatorë marrin jehonë të madhe dhe narrativat kundër establishmentit (nga vaksinat te politika e jashtme) gjejnë terren pjellor. Musk madje mori pjesë personalisht në mitingje në shtete kyçe, duke u shfaqur krah kandidatit Trump dhe duke forcuar idenë se ai është pjesë integrale e ekipit fitues. Një lidhje e tillë direkte mes një Presidenti dhe një magnati të teknologjisë është pa precedent, duke e bërë Musk faktor unik pushteti paralel në Washington.
Shtylla paralele, e ilustruar nga figurat e mësipërme, vepron si ndërgjegjja alternative e administratës Trump. Ajo nuk ka forcën e ligjit apo strukturën institucionale, por ka fuqinë e opinionit dhe të bazës popullore. Përmes mediave sociale, podcast-eve, tubimeve dhe kanaleve alternative, kjo shtyllë mban gjallë frymën militante të fushatës edhe pas marrjes së pushtetit. Në sy të publikut, krijohet përshtypja se Presidenti ka pranë vetes jo vetëm këshilltarët zyrtarë, por edhe “tribunin” e popullit që i flet drejtpërdrejt, qoftë ai Tucker Carlson me monologët e tij, apo Donald Jr. me postimet agresive në X, apo Elon Musk me memet ironike ndaj kundërshtarëve.
Në praktikë, ky dualizëm do të thotë se vendimet politike kalojnë në dy filtra. Filtrin i parë institucional, thonë burimet janë p.sh., këshilla e Wiles në kabinet dhe filtrin populist ku duhet të vie nga miratimi implicit nga Carlson, Kirk, etj.
Kur këta dy filtra janë në harmoni, thotë burimi, Trump merr vendime me vetëbesim ekstrem. Kur bien ndesh, lindin tensione dhe politika e jashtme ose e brendshme merr nuanca të paparashikueshme. Për aleatët e jashtëm, si Shqipëria dhe Kosova, është jetike të kuptojnë se ndikimi nuk ushtrohet vetëm nëpërmjet kanaleve diplomatike klasike, por edhe përmes rrjeteve informale të influencës që burojnë nga kjo shtyllë paralele.
Shqipëria midis Washington-it zyrtar dhe “Bordit” paralel
Për gati tri dekada, Shqipëria ka qenë pjesë e orbitës pro-amerikane me një devocion të rrallë. Sipas sondazheve të Gallup, shqiptarët kryesojnë në Europë për mbështetjen ndaj lidershipit amerikan 72% e tyre shprehen pro udhëheqjes së ShBA në NATO, norma më e lartë mes vendeve aleate . Kjo simpati ka mbetur e palëkundur edhe gjatë periudhave të trazuara si presidenca e parë e Trump-it.
Në sytë e establishmentit amerikan, Shqipëria shihet si një partner i vogël, por tepër besnik, që e ka provuar veten në kohë krizash, nga Iraku te Afganistani, Shqipëria gjithnjë ofroi mbështetje. Ky pozicion strategjik, në juglindje të Evropës, anëtare e NATO-s dhe popullsi masivisht pro-Perëndimit e bën Shqipërinë një pikë të qëndrueshme në llogoret gjeopolitike të Uashingtonit.
Megjithatë, rikthimi i Trump-it me dy shtyllat e tij të pushtetit kërkon një ribalancim diplomatik delikat nga ana e Tiranës zyrtare. Shtylla zyrtare në Uashington, me të cilën Shqipëria ka komunikuar tradicionalisht, pritet të vazhdojë marrëdhëniet miqësore. Miqtë e vjetër të shqiptarëve, Kongresi dypartiak pro-NATO, Pentagoni, Departamenti i Shtetit, në parim qëndrojnë, megjithëse nën udhëheqjen e re të Trump-it do të kenë direktiva pak më ndryshe. Për Shqipërinë është tejet e rëndësishme të ruajë kanalet e hapura me figura si Jared Kushner, që ka vëmendjen e Presidentit dhe njëherazi njeh rolin e shqiptarëve në rajon. Lidhja Izrael-Shqipëri është një aset në këtë drejtim. Shqipëria krenarisht mban marrëdhënie shumë të mira me Izraelin, nga faktet historike të shpëtimit të hebrenjve gjatë Luftës II Botërore, tek bashkëpunimi aktual në siguri e teknologji.
Kjo i jep Tiranës një lloj kapitali politik në sytë e Jared Kushner-it dhe lobit hebre. Kujtojmë se në vitet e fundit, Shqipëria u rreshtua me politikat amerikane ndaj Izraelit, si p.sh. duke deklaruar Hezbollahun organizatë terroriste dhe duke kundërshtuar antisemitizmin në organizatat ndërkombëtare. Këto veprime përputhen me prioritetet e administratës Trump dhe sidomos me qasjen e këshilltarëve si Kushner.
Prandaj, mund të pritet që kanalet Tiranë–Washington zyrtar të forcohen përmes tematikave ku ka interes të ndërsjellë, siç janë marrëveshjet ekonomike Izrael-Shqipëri, projektet e sigurisë kibernetike, ku Izraeli është lider dhe Shqipëria e interesuar, apo edhe nismat diplomatike ndaj Lindjes së Mesme ku Shqipëria mund të shërbejë si shembull i harmonisë fetare pro-perëndimore.
Nga ana tjetër, “bordi” paralel i Trump-it me influencuesit e medias sociale dhe figurat e populizmit amerikan është një gjenerator narrativash që Tirana duhet ta vëzhgojë me kujdes. Këta aktorë joformalë, ndonëse jashtë protokollit diplomatik, mund të ndikojnë në perceptimin e çështjeve që lidhen me Shqipërinë dhe rajonin. Për fat të mirë, Shqipëria nuk është shënjestër e kritikave të këtij “bordi”, në sytë e tyre, Shqipëria paraqitet pozitivisht si një shembull i një populli krenar, me shumicë myslimane, që është pa hezitim pro-amerikan dhe pro-izraelit. Kjo prirje ka gjasa të vlejë si “pikë bonus” në ideologjinë të figurave si Charlie Kirk apo Donald Jr., të cilët shpesh kritikojnë aleatët europianë se nuk kontribuojnë sa duhet.
Në kontrast, Shqipëria ka treguar zell, që nga pritja e mijëra refugjatëve afganë pas tërheqjes amerikane, deri te strehimi i disidentëve iranianë të MEK-ut, veprime këto që përkojnë me interesat amerikane dhe për të cilat “bordi” populist do ta ketë të vështirë të gjejë fjalë kritike.
Gjithsesi, sfida për Tiranën do të jetë të depërtojë në veshët e duhur në Uashingtonin e Trump-it, duke mos u mjaftuar vetëm me komunikimin zyrtar.
Në epokën e re, ambasadorët dhe diplomatët tradicionalë mund të kenë nevojë t’i përshtaten edhe diplomacisë së pazakontë, atë të Twitter/X-it dhe podcast-eve. Një mesazh i artikuluar mirë nga kryeministri shqiptar në një intervistë me Tucker Carlson, fjala vjen, mund të ketë po aq ndikim sa një notë diplomatike në Departamentin e Shtetit. Shqiptarët tashmë kanë kultivuar disa lidhje me këtë rreth joformal, p.sh. personalitete shqiptaro-amerikane që gëzojnë respekt në qarqet e djathta amerikane, apo lobistë që mund të arrijnë deri te Tucker Carlson apo Elon Musk. Shfrytëzimi i mençur i këtyre urave alternative të komunikimit do të ndihmojë që zëri i Shqipërisë të dëgjohet e të kuptohet drejt edhe nga ata që nuk lexojnë raportet klasike diplomatike.
Kosovë dhe Serbia në sytë e “Bordit” konservator
Kosova, tradicionalisht kauzë bipartizane e politikës së jashtme amerikane, mund të ballafaqohet me një qasje më të ftohtë gjatë presidencës së dytë Trump, veçanërisht nga shtylla paralele e influencës. Në diskursin e asaj pjese të djathtë populiste, ndërhyrja e NATO-s në 1999 kundër Serbisë shihet me skepticizëm ose edhe armiqësi. Narrativa që po fuqizohet në mediat alternative, të nxitura nga figura si Carlson, Musk e të tjerë, portretizon bombardimet e vitit 1999 si një aksion agresiv i “Deep State” amerikan për të dobësuar Serbinë dhe për të krijuar një protektorat të ri në Ballkan. Termi “Deep State”, që përdoret nga mbështetësit e Trump-it për të përshkruar establishmentin e sigurisë dhe diplomacisë që, sipas tyre, vepron i pavarur nga vullneti i popullit, shpesh lidhet me nismat ndërkombëtare të administratave të mëparshme Clinton dhe Obama.
Në këtë logjikë konspirative, pavarësia e Kosovës fatkeqësisht futet në kornizë si “produkt i Deep State-it”, si një projekt i globalistëve si Clinton, Albright, Blair etj, që u imponua përmes fuqisë ushtarake .
Një qasje e tillë është diametralisht e kundërt me perceptimin e deritanishëm në Prishtinë, ku Amerika shihet si çlirimtare dhe garante e lirisë. Kur Tucker Carlson thotë në një nga debatet e tij: “Kush ishte agresori atje? (…) Clinton tha ‘Nuk më pëlqen çfarë po bëni, do përdor NATO-n për t’ju vrarë’ – dhe ashtu bëri, e krijoi Kosovën si bazë ushtarake” , ai po artikulon një dyshim të përhapur në radhët e “bordit” populist, se Kosova si shtet ekziston vetëm se u desh si instrument i politikës së fuqive të mëdha. Edhe pse kjo teori injoron vuajtjet dhe vullnetin e popullit kosovar, ajo gjen terren tek ata që shohin me dyshim çdo ndërhyrje ushtarake liberale.
Çfarë implikimesh ka kjo për politikën amerikane ndaj Kosovës?
Në këtë moment askush në administratën e Trump dhe as Ambasadori nuk ka ë asgjë në Tavolinë. Askush nuk merret me Kosovën. Hiq fare nuk është në kujdesin e askujt.
Së pari, mund të vërehet një ulje e entuziazmit në Uashingtonin e Trump-it për t’i dhënë prioritet çështjes së Kosovës. Gjatë mandatit të parë, Trump i delegoi negociatat Kosovë-Serbi ambasadorit Richard Grenell, me fokus kryesisht ekonomik. Tani, me Grenell ende aktiv pranë Trump-it (si këshilltar jozyrtar) dhe madje i dekoruar nga Presidenti Vuçiç me Urdhrin e Flamurit Serb , është e qartë se influenca prapa skenave anon nga mirëkuptimi me Beogradin. Grenell ka mbajtur lidhje të ngushta me Vuçiç, duke u mburrur se flet rregullisht me të , dhe nuk e ka fshehur zhgënjimin me udhëheqjen e Albinit si kryeministër. Ai dhe të ngjashëm me të do t’i shtyjnë Trump-in drejt një qasjeje “pro-Serbi” më të theksuar ose të paktën jo kritikë ndaj Beogradit, me arsyetimin se “duhet provuar një rrugë tjetër” nga ajo e administratave të mëparshme.
Së dyti, “bordi” populist mund të nxisë një rishikim të historisë në nivel politik. Nëse zërat e tij marrin hov, nuk përjashtohet mundësia që ndonjë figurë e administratës t’i referohet publikisht fushatës së bombardimeve të 1999-ës si diçka e gabuar. Kjo do të ishte shqetësuese sepse cenon legjitimitetin moral të mbrojtjes së Kosovës. Deri tani, asnjë president amerikan, as vetë Trump në mandatin e parë, nuk e vuri kurrë në pikëpyetje atë vendim historik. Mirëpo, ngjitja e elementeve revizionistë në orbitën e vendimmarrjes (Carlson me mikrofonin e tij, Djali i Presidentit Trump në intervistë me Vuçiç, pastaj Musk me rrjetin e tij social) e bën këtë skenar më pak të pamundur. Për shembull, tashmë Elon Musk ka promovuar video ku akademikë si Jeffrey Sachs argumentojnë se zgjerimi i NATO-s, përfshirë ndërhyrjen në Kosovë, provokoi Rusinë dhe solli pasoja negative.
Këto ide, që dikur qarkullonin vetëm në margjinat e debatit, tani mund të ndikojnë drejtpërdrejt politikën kur përçohen nga vetë pronari i X-it dhe i dëgjohen nga miliona votues e ndjekës të Trump-it.
Një aspekt tjetër kritik është qëndrimi ndaj liderëve si Milorad Dodik në Bosnje. Dodik, i cili hapur kërkon shkëputjen e Republikës Sërpska dhe sfidon Perëndimin, gjatë administratës Biden u përball me sanksione dhe presion diplomatik. Megjithatë, miqtë e Trump-it në “bord” e shohin Dodik-un me sy më pak armiqësor, duke e vendosur atë në kontekstin e liderëve nacionalistë që i rezistojnë globalizmit, në një kategori me figura si Viktor Orbán në Hungari. Nuk është rastësi që Dodik ka shprehur publikisht preferencën e tij për fitoren e Trump-it. Një Trump i rikthyer gjashtëmujorin e parë do të fokusohet diku tjetër, por ngritja e ndikimit pro-serb rreth tij do të thotë se Dodik do të ketë hapësirë manovre më të madhe. Analistët paralajmërojnë se Republika Sërpska mund të avancojë plane për pavarësim de-fakto nëse e ndjen Washington-in më të butë.
Një zbutje e qasjes amerikane nga “ruajtje e balancës” nën Biden, në animi i hapur nga interesi serb, nën Trump, do të trimëronte jo vetëm Beogradin por edhe Dodik-un. Kjo është arsyeja pse në Prishtinë dhe Sarajevë po shtohet ankthi se a do të qëndrojë Amerika në anën tonë?
Në këtë tablo, lobimi serb po punon ethshëm për të kapitalizuar situatën. Serbia ka aktivizuar prej kohësh rrjetet e saj në Washington, por me Trump-in ka një avantazh sepse ekzistojnë lidhjet personale me rrethin e tij familjar e miqësor. Një nga kanalet është diaspora serbo-amerikane, e cila në vitin 2024 u angazhua fort për fitoren e Trump-it. Në Çikago lindi lëvizja “MAGA Serbs”, me biznesmenë e figura të njohura serbo-amerikane (mes tyre edhe ish-guvernatori i Ilinoisit, Rod Blagojeviç) që lobuan tek ekipi i Trump-it. Këta persona u integruan aq mirë, sa ishin të pranishëm në festën private të fitores në Mar-a-Lago, vetë Trump i priti me entuziazëm duke i thirrur: “Ja ku janë serbët!” . Njëri prej tyre, Ranko Ristiç, i përcolli Presidentit hallet e “serbëve të Amerikës, të Kosovës e të Republika Sërpskës” gjatë takimeve në Florida . Një gjë është e qartë, Trump është informuar intensivisht nga këto kanale jozyrtare për narrativën serbe të konflikteve ballkanike. Kjo do të thotë se zëri serb nuk dëgjohet më vetëm nga diplomatët në Departamentin e Shtetit, por edhe në tavolinën private të darkës së Trump-it.
Një emër kyç në këtë mes është John Jovanovic (Xhon Jovanoviç), një amerikan i ri me origjinë serbe, i cili ka shërbyer në administratën Trump dhe tani është emëruar kryetar i Bankës Eksport-Import të SHBA. Si pjesëtar i shtyllës zyrtare, Jovanoviç përfaqëson arritjen më të lartë të një serbo-amerikani në hierarkinë e administratës. Ai ka qenë drejtues i Zyrës së DFC (Korporata e Zhvillimit Financiar) në Beograd, ku ka punuar për afrimin ekonomik SHBA-Serbi.
Rrjeti i Jovanoviçit përfshin investitorë e diplomatë të lidhur me Ballkanin – ai vetë vjen nga një komunitet i ngushtë serbo-amerikan në Çikago dhe është dëshmuar i suksesshëm në financë. Emërimi i tij është duartrokitur nga Beogradi zyrtar si një fitore e vogël për herë të parë një serbo-amerikan në krye të një agjencie federale amerikane . Pavarësisht se EXIM Bank nuk bën politikë të jashtme, pozicioni i Jovanoviçit i jep atij peshë publike dhe akses tek zyrtarë të lartë amerikanë. Pa dyshim, ai do të përdorë ndikimin e tij për të ndihmuar axhendën e përmirësimit të marrëdhënieve SHBA-Serbi. Në sy të “bordit” populist, profile si Jovanoviçi shërbejnë si dëshmi se serbët janë miq të kësaj administrate. Kur lobistët serbë përpiqen të ndikojnë vendimet e Trump-it, ata tashmë kanë “njeriun e tyre” brenda për t’ua lehtësuar punën.
Për Kosovën, kjo situatë përbën një rrezik të ri diplomatik. Ekipi i ri Trump mund të shtyjë drejt zgjidhjeve “të shpejta” e jokonvencionale për Ballkanin, me synimin për të treguar sukses. Një ide e hedhur më parë ka qenë ajo e definimit territorial ose shkëmbimit të territoreve mes Kosovës e Serbisë, koncept që gëzon mbështetje në qarqet nacionaliste serbe dhe që Grenell e pati flirtuar në të shkuarën. Gjasa që kjo të rikthehet në tavolinë rritet nëse zërat alternativë të “Bordit” vazhdojnë të mohojnë legjitimitetin e Kosovës. Në sytë e tyre, nëse Kosova është “krijesë artificiale e Deep State-it”, atëherë pse të mos ridizajnohet marrëveshja? Kjo do të ishte një skemë tejet e rrezikshme për paqen rajonale, por jo e pamundur në një administratë ku nismat befasuese si takimi Trump-vuçiç bëhen realitet.
Natyrisht, nuk duhet parë çdo gjë me fatalizëm. Edhe brenda kampit Trump ka yje filoshqiptarë – p.sh. kongresmenë republikanë miqësorë me Kosovën, ish-ushtarakë që kanë shërbyer atje apo vetë komuniteti shqiptaro-amerikan, i cili tradicionalisht ka qenë i zëshëm dhe i organizuar.
Në anën tjetër, Serbia do vazhdojë lojën e saj të dyfishtë: duke përqafuar hapur administratën Trump (Vuçiç do shfaqet buzagaz krah figurave si Trump Jr. Grenell a Kushner), ndërsa nën rrogoz mban gjallë lidhjet me Moskën dhe Pekinin. Sfida për “bordin” paralel do të jetë të kuptojë se jo çdo gjë që kundërshton “deep state”-in është domosdoshmërisht e mirë. Nëse Tucker Carlson dhe të tjerët i shohin serbët thjesht si viktima të globalizmit, rrezikojnë të injorojnë faktin që Rusia po e përdor Ballkanin si fushë beteje hibride. Një lëshim i tepërt ndaj Dodik-ut ose Serbisë mund të minojë interesat amerikane në rajon dhe të tradhtojë vlerat që vetë Perëndimi predikon.
Si na shohin Trumpi-stët në Rendin e Ri Perëndimor
Bota perëndimore po hyn në një periudhë transformimi të paparashikuar. Rendi i vjetër liberal – i ndërtuar mbi aleanca shumëpalëshe, mbi idealizmin intervencionist dhe mbi diplomacinë tradicionale po sfidohet nga një rend i ri populist-nacionalist që po merr formë nën drejtimin e figurave si Donald Trump. Ky rend i ri nuk e refuzon aleancën perëndimore, por e ripërkufizon atë: kërkon partnerë të fortë kombëtarisht, por jo domosdoshmërisht të përkushtuar ndaj idealeve universale. Vendos interesat e ngushta të shteteve përpara misioneve globale. Për vende të vogla si Shqipëria dhe Kosova, ky ndryshim paradigme vjen plot rreziqe, por edhe mundësi.
Në këtë peizazh të ri gjeopolitik, shqiptarët duhet të luajnë me mençuri kartat e tyre. Besnikëria e provuar historikisht ndaj ShBA-së mbetet aseti strategjik më i vlefshëm. Shqipëria mund të shërbejë si urë mes Uashingtonit dhe Evropës në Ballkan. Të jetë një aleat i qëndrueshëm që kupton gjuhën e Washington-it të Trump-it, por ndan edhe aspiratat e Brukselit. Duke qenë vend anëtar i NATO-s dhe aspirant për në BE, Shqipëria mund të moderojë dialogun mes dy brigjeve të Atlantikut në rajon, qoftë edhe duke ofruar platforma takimesh, iniciativa rajonale nën kujdesin e përbashkët SHBA-BE, etj.
Kosova, nga ana e saj, duhet të bëjë një diplomaci akoma më aktive. Është koha për t’u angazhuar me çdo segment të politikës amerikane, me republikanët tradicionalë, me administratën zyrtare Trump, me “bordin” e tij joformal, me mediat dhe think-tank-et konservatore. Udhëheqësit duhet të artikulojnë një narrativë të re që rezonon me vlerat e kampit Trump.
Theksimi i mirënjohjes ndaj Amerikës, i luftës kundër islamizmit ekstremist (Kosova si popullatë shumicë myslimane pro-amerikane është shembulli ideal për të kundërshtuar idetë e gabuara për botën islame), i potencialit ekonomik Kosova si treg i lirë emergjent ku bizneset amerikane mund të investojnë dhe i rolit gjeostrategjik (bazat si Bondsteel jo vetëm për Ballkanin, por edhe për projeksionin amerikan drejt Lindjes). Në këtë mënyrë, edhe Trump-i populist mund ta shohë Kosovën jo si “trashëgimi e Clinton-it”, por si aset i çmuar i Amerikës së Trump-it.
Sido që të zhvillohen ngjarjet, vlen të mbahet mend se historia shqiptaro-amerikane ka rrënjë më të thella sesa çdo administratë. Edhe rendi perëndimor të kalojë nëpër transformime, shqiptarët do të dinë të pozicionohen në anën e duhur të historisë – ashtu siç bënë kur përqafuan Presidentin Wilson në 1919-n, kur strehuan hebrenjtë në ’43-shin, kur rrëzuan bustin e Stalinit në ’90-n, apo kur dolën në sheshe me flamuj amerikanë në 1999-n.
Vizionari i së ardhmes brenda shqiptarëve mund të imagjinojë një Ballkan ku shqiptarët, me pragmatizëm dhe mençuri, janë kthyer në faktor stabilizues dhe aleat kyç të Perëndimit të reformuar. Në këtë vizion, Amerika e Trump-it (apo e pas-Trump-it) do ta shohë Shqipërinë e Kosovën si fortesa besnike në një rajon të rrethuar nga influenca rivale si pika nga ku mund të projektohet fuqia e vlerave perëndimore në Lindje. Në anën tjetër, vetë rendi perëndimor do të rigjenerohet duke kombinuar energjinë populiste me parimet themelore demokratike, duke mos e braktisur lidershipin global por duke e bërë atë më realist e të drejtë. Shqiptarët, që gjithmonë kanë besuar te ëndrra amerikane, meritojnë të jenë pjesë e këtij kapitulli të ri.
Në fund, mbijetesa dhe suksesi i kombit shqiptar kanë qenë gjithmonë të lidhura me zotësinë për t’u përshtatur me ndryshimet e mëdha gjeopolitike pa humbur identitetin e tyre perëndimor. Sot, teksa dy shtyllat e pushtetit amerikan rishkruajnë rregullat e lojës, shqiptarët kanë shansin të tregojnë edhe një herë zgjuarsinë e tyre historike, të qëndrojnë të palëkundur krah miqve, por edhe të guxojnë e t’i qasen realiteteve të reja me kreativitet dhe besim në vlerat e tyre. Vetëm kështu, në rendin e ri perëndimor që po lind, Shqipëria dhe Kosova do të sigurojnë vendin që u takon, jo thjesht si përfituese pasive të mbrojtjes amerikane.
Në horizont, pavarësisht stuhive afatshkurtra, aleanca e shqiptarëve me Amerikën mbetet shpresa e orientimit strategjik. Rendi perëndimor mund të ndryshojë formë, por thelbi i tij, liria, demokracia, bashkëpunimi mes kombeve të lira, është po ai./Albanianpost.com
