Marrëveshja për migracionin mes Italisë dhe Shqipërisë filloi me probleme.
Me mbërritjen e emigrantëve të parë në brigjet shqiptare në tetor 2024, marrëveshja vendosi një enklavë juridike italiane pranë portit të Shëngjinit, rreth 80 kilometra në veri të Tiranës.
Dy qendra ndalimi u ndërtuan në territorin shqiptar për të trajtuar kërkesat për azil nga emigrantët që vinin nga “vende të sigurta të origjinës” (SCO) dhe për ndalimin e emigrantëve që priteshin për t’u riatdhesuar.
Kryeministrja italiane, Giorgia Meloni, e lavdëroi Memorandumin e Mirëkuptimit (MoU) si një model për politikën e migracionit.
Presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, madje e prezantoi atë si një shembull të “mendimit jashtë kornizës”.
Megjithatë, Gjykata e Drejtësisë së Bashkimit Evropian (CJEU) dhe Gjykata e Romës e kanë bllokuar qëndrimin e azilkërkuesve që mbërrijnë në Shqipëri, duke pezulluar kështu marrëveshjen.
Për politikëbërësit e BE-së, dështimi i kësaj politike migracioni duhet të shërbejë si një paralajmërim për realizueshmërinë dhe efektivitetin e marrëveshjeve të tilla. Implementimi i saj problematik duhet të dekurajojë vendet e tjera të BE-së, ose vende të treta si Mbretëria e Bashkuar, nga konsiderimi i politikës së migracionit Itali-Shqipëri si një model për menaxhimin e ardhshëm të migracionit evropian.
Në vend të kësaj, BE-ja dhe vendet e treta duhet të përpiqen për një qasje gjithëpërfshirëse pan-evropiane ndaj migracionit. Kjo qasje duhet të shmangë metodat e delegimit dhe të përpiqet të trajtojë migracionin në një mënyrë të orientuar drejt zgjidhjeve – duke ruajtur kohezionin dhe besueshmërinë e bllokut në nivel ndërkombëtar.
Një qasje me të meta
Memorandumi, i nënshkruar nga Roma dhe Tirana, është një model unik i menaxhimit të migracionit, pasi krijon enklava juridike italiane në qytetet shqiptare të Shëngjinit dhe Gjadrit.
Përveç kryerjes së regjistrimeve fillestare dhe përpunimit të kërkesave për azil të emigrantëve SCO, marrëveshja – që kushton 830 milionë euro për pesë vjet – propozon një procedurë të përshpejtuar kufitare, ku një vendim për pranueshmëri duhet të merret brenda 28 ditësh, duke përfshirë edhe apelimin.
Por marrëveshja dallon nga modelet e përdorura më parë nga vende si Turqia dhe Tunizia, ose nga skema e dështuar “Rwanda” e Mbretërisë së Bashkuar, pasi zhvendos procedurat e azilit të BE-së jashtë kufijve të bllokut pa transferuar përgjegjësinë juridike te vendi i tretë.
Praktika e de-territorializimit, që aplikohet në këtë rast, sjell probleme praktike si menaxhimi i kohës. Për shembull, udhëtimi nga ujërat italiane në Shqipëri zgjat deri në tre ditë, duke rritur mundësinë e trajtimit të keq të emigrantëve dhe duke krijuar vështirësi për të siguruar që procedurat e azilit të përmbushin standardet e BE-së.
Në këtë situatë, autoritetet italiane kanë premtuar të zbatojnë të njëjtat standarde sikur emigrantët të trajtoheshin në Itali. Megjithatë, bazuar në përvojat e mëparshme të përpunimit të emigrantëve në vendet e treta, OJQ-të dhe grupet për të drejtat e njeriut kanë ngritur shqetësime se përpunimi jashtë juridiksionit të BE-së nuk do të garantojë procedura të drejta apo qasje në mbrojtje.
Shkëmbimi i vendeve
Vendimet e Gjykatës së Drejtësisë së BE-së dhe Gjykatës së Romës janë nxitur kryesisht nga refuzimi i listave kombëtare të “vendeve të sigurta”. Për shembull, CJEU ka interpretuar se shtetet anëtare të BE-së nuk mund të klasifikojnë një vend të tretë si SCO nëse ai nuk plotëson kushtet e sigurisë në mënyrë uniforme në të gjithë territorin e tij.
Kjo nxiti edhe vendimin e Gjykatës së Romës, bazuar në faktin se grupi i parë i azilkërkuesve që mbërriti në Shqipëri vinte nga Bangladeshi dhe Egjipti, dy vende që nuk plotësojnë kriteret SCO, pavarësisht përfshirjes së tyre në listën italiane të SCO-ve.
Për më tepër, qeveria italiane nuk kishte marrë parasysh që grupe të caktuara, si individët LGBTQ+, viktimat e gjymtimit gjenital femëror dhe kundërshtarët politikë, nuk gëzojnë kushte të mjaftueshme sigurie në vendet e tyre të origjinës. Vendimi çoi në riatdhesimin e grupit në Itali nga Shqipëria, së bashku me një pjesë të stafit italian që punonte në qendrat e ndalimit.
Transferimi i azilkërkuesve mes dy vendeve rrit cenueshmërinë e tyre dhe ndërlikon procesin e azilit.
Meloni nuk tërhiqet
Pavarësisht kritikave, qeveria e Melonit vazhdon të mbrojë marrëveshjen. Pas vendimeve të gjykatave, kabineti italian nxori një dekret që i jep mundësi qeverisë të ndryshojë listën e vendeve të sigurta. Megjithatë, kjo është vetëm një vendim paraprak; vendimi përfundimtar i takon Gjykatës së Drejtësisë së BE-së, e cila ka përparësi mbi juridiksionin kombëtar.
Përkrahësit e paktit migrator e shohin këtë si një përforcim të qëndrimit të Italisë si “vendi i nënpushtuar” nga gjykatat e politizuara. Por mbështetja në vendime të qeverisë për të forcuar një skemë të keqimplementuar mund të përkeqësojë më tej ndarjet mes shteteve anëtare, në një kohë kur kohezioni i BE-së në procesin e përbashkët të azilit është thelbësor.
Një realitet për BE-në
Rasti i Italisë dhe Shqipërisë tregon se politikat evropiane për eksternalizimin e migracionit kanë kufizime.
Vendimet e Gjykatës së Drejtësisë tregojnë se ato mund të krijojnë më shumë sfida sesa përfitime për shtetet pjesëmarrëse; ndjekja e tyre rrezikon komplikime ligjore, probleme etike dhe tensione brenda dhe mes institucioneve të BE-së.
Varësia e BE-së nga klasifikimi i vendeve të sigurta përmes listave kombëtare është gjithashtu e rrezikshme për kohezionin e bllokut. Ajo çon në menaxhimin e ndryshëm të migracionit mes shteteve anëtare dhe minon integritetin e sistemit të përbashkët të migracionit, i cili tashmë është në rrezik nga qasjet kombëtare, edhe nga politikanë liberalë si Olaf Scholz i Gjermanisë dhe Donald Tusk i Polonisë.
Në vend të kësaj, vendet duhet të presin zbatimin e Paktit Evropian për Migracionin dhe Azilin, i cili pritet deri në vitin 2026. Ky pakt ka gjasa të rishikojë konceptin e vendeve të sigurta në nivelin e BE-së, duke i lejuar shtetet anëtare të prioritizojnë një qasje më të unifikuar dhe gjithëpërfshirëse mbi marrëveshjet e përkohshme bilaterale.
Një drejtim për të ardhmen
Italia dhe Shqipëria ofrojnë një mësim të vlefshëm për politikëbërësit e BE-së. Pavarësisht propagandës politike afatshkurtër që politikat e tilla mund të gjenerojnë, menaxhimi i migracionit përmes marrëveshjeve të diskutueshme dhe të pasigurta ligjërisht është kundërproduktiv dhe vizionar vetëm për afate të shkurtra.
Një zgjidhje më e qëndrueshme dhe efektive do të ishte investimi në sisteme azili efikase dhe gjithëpërfshirëse, të mbështetura nga masa integrimi dhe rregullimi, si dhe nga partneritete politike-ekonomike që adresojnë shkaqet rrënjësore të migracionit.
Kjo qasje do të ndihmonte BE-në në afatgjatë duke adresuar problemin në thelb, duke shmangur zgjidhjet e përkohshme me masa sigurie dhe duke mbrojtur të drejtat e azilkërkuesve./albanianpost/
