New York Times: Vjosa, lumi i përjetshëm i Shqipërisë

Një rrugëtim përgjatë Vjosës, një nga “rrugicat ujore” të fundit të Evropës, do të thotë të përshkosh një peizazh si ndër shekuj.

Me rrjedhë nga kufiri veriperëndimor i Greqisë në detin Adriatik, Vjosa nxitimthi kalon nëpër kanione dhe gryka të formuara nga pyje të thepisura me lisa dhe bredha.

Urat e lashta prej guri lidhin brigjet e saj.

Në fillim të këtij viti, Shqipëria ndërmori një hap kritik drejt ruajtjes së këtij habitati, me ngritjen e Parkut Kombëtar të Lumit të Egër Vjosa, i pari në Evropë.

Qeveria shqiptare, Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës, organizatat joqeveritare nga fushata “Save the Blue Heart of Europe” dhe shitësi i veshjeve aventureske “Patagonia” punuan së bashku për të mbrojtur pjesën 120 milje të lumit në Shqipëri dhe degët kryesore të tij.

Pas vitesh protestash kundër projekteve të minierave dhe digave, dhe mbështetjes nga Leonardo DiCaprio, përcaktimi i parkut ishte një fitore.

“Mbështetja jonë për Vjosën me të vërtetë u rrit kur filluam partneritetin me qeverinë shqiptare në 2021, për të bërë diçka që nuk ishte bërë më parë”, tha Ryan Gellert, shefi ekzekutiv i Patagonisë.

E së fundmi për Vjosën ka shkruar dhe prestigjiozja “New York Times”.

Gazetari i saj Alex Crevar, i cili është redaktor dhe konsulent i përkushtuar ndaj turizmit vendosi që ta cekë nga afër këtë pasuri të Shqipërisë.

Jo vetëm kaq, ai ka sjellë edhe një copëz të udhëtimit të tij në artikull, të cilin e gjeni më poshtë të përshtatur për Albanian Post.

Kur mbërrita në fund të prillit, bora ende mbulonte majat mbi lumë.

Lugina ishte e mbushur me vizitorë kur bëra ndalesën time të parë në qytetin e Përmetit, i cili shtrihet në një kthesë në Vjosë rreth 20 milje nga kufiri grek.

Vjosa n’Fest-i i dytë vjetor, i cili festonte kulturën e lumit, ishte në lulëzim të plotë në ish-qendrën tregtare osmane, të quajtur “Qyteti i Trëndafilave”, që po kthehet në një qendër aventure.

Programi i festivalit përfshinte vepra muzikore, shëtitje me guidë, kalërim, çiklizëm dhe rafting.

Me zbardhjen e mbrëmjes, vendasit dhe të huajt mbushnin rrugët, duke dëgjuar ansamblin kryesor të festivalit: Sazet dhe Përmetit.

Me çdo këngë të zjarrtë – një përzierje zërash polifonikë, klarinetë, violinash dhe fizarmonikash – turma argëtohej nën yjet e zjarrta.

Të nesërmen në mëngjes, pas një mëngjesi me gliko tradicionale – arra ose fruta të ziera në ujë me sheqer dhe të ruajtura në shurup – dhe kafe të fortë të gatuar në sobë, eca nga bujtina ime në kafenetë dhe dyqanet buzë lumit të sheshit kryesor.

Pleqtë luanin domino përpara një tribune prodhimesh.

Në zyrat e Vjosa Explorer, një kompani që drejton turne me gomone, rezervova vendin e fundit.

Na zgjoi lumi i ftohtë teksa gjarpërohej mes mureve të kanionit.

Rreth gjysmës së ekspeditës tre-orëshe, ne zbritëm në një plazh me guralecë.

Një nga pronaret e “Vjosa Explorer”, Irma Tako, po më priste në plazh.

“Unë vërtet e pashë vendin tim për herë të parë kur kaloja nëpër Vjosë”, tha Tako, duke më dhënë një filxhan çaj mali me lule bliri, sherebelë, limon dhe mjaltë.

“Kam frikë nga turizmi masiv. Vjosën e quaj mbretëreshë dhe malet janë kurora e saj. Ne duhet t’i tregojmë respekt asaj dhe kurorës së saj”.

Nga errësira në një magnet aventure e udhëtimi

Në nivel infrastrukturor, Shqipëria nuk është, siç e përmendi Tako, e “lëmuar”.

Kombinimi i mikpritjes dhe potencialit të pashfrytëzuar e bën dehëse Luginën e Vjosës relativisht të pazbuluar.

Gjithashtu krijon kushte pjellore për mbiturizëm.

“Turizmi masiv dhe urbanizimi është një rrezik”, tha Andrej Sovinc, një ekspert i zonave të mbrojtura me Unionin Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës, organizata që e klasifikoi Vjosën si një park kombëtar.

“Për të adresuar këtë, ne po zhvillojmë një vizion për zhvillimin e qëndrueshëm të turizmit në dhe rreth Vjosës, që vë në fokus banorët vendas dhe ruajtjen e vlerave natyrore dhe kulturore”.

Për disa ditë në vijim, qëndrova në Ferma Albanik, një bujtinë e drejtuar nga familja, pronarja e së cilës, Elona Bejo, punon me fermerët vendas për produkte që ajo nuk i rrit vetë.

Udhëtimi tjetër ishte një orë shëtitje në jug të Përmetit deri në kishën ortodokse të Shën Mërisë të shekullit të XVIII-të.

Kisha me gurë e tulla, e cila ka një ikonostas druri të gdhendur në mënyrë të ndërlikuar, është e mbushur me afreske dhe murale.

Më pas takova Bejon, e cila më udhëzoi në kanionin e ngushtë të Lengaricës.

Kemi ecur pranë urës së epokës osmane, e cila “ndërton” më të madhen nga banjat termale, tashmë të mbushur me njerëz.

Ne ecëm në rrjedhën e sipërme, në ujë deri në gjunjë, në vaska më të izoluara.

Secila nga gjashtë banjat e squfurit ka një përfitim të veçantë mjekësor.

Zgjodhëm atë për reumatizëm dhe u relaksuam teksa nisi një shi.

Ndërmjet udhëtimeve, ne ecnim në fshatra për të vizituar familjet që punojnë me Bejon.

Në Gostivisht, Flora dhe Krenar Saliu kanë 150 koshere bletësh që prodhojnë mjaltë nga lulet e malit të quajtura Bedunica.

Në fshatin Peshtan, poshtë malit të Golikut, takuam Mira Mukën, e cila drejton bujtinën dhe kampin Bujtina “Peshtan”.

Ajo na tregoi koleksionin e saj të armëve nga vija e frontit italo-grek të Vjosës gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Çiklizëm për në Adriatik

Udhëtimi im filloi në Gjirokastër, një sit i Trashëgimisë Botërore të shkruar për “karakterin e tij arkitekturor tipik të periudhës osmane”.

Ndërtesat e qytetit me çati prej rrasa janë përhapur përgjatë lumit Drinos, një nga degët e reja të mbrojtura të parkut.

Vendlindja e autorit Ismail Kadare dhe e diktatorit Enver Hoxha, “Qyteti i Gurit” gumëzhinte nga vizitorët që enden në kështjellën e tij të shekullit të XIII-të dhe rrugët e pjerrëta me kalldrëm të pazarit.

Kaluam parkun Arkeologjik të Antigonesë prej 222 hektarësh, ku blloqet e gurit përvijojnë një qytet të lashtë grek.

Në qytetin e Tepelenës, një kështjellë e shekullit të XIX-të qëndronte roje pranë bashkimit të Drinos dhe Vjosës.

U ndala në shtëpinë e mysafirëve Lord Byron-it, e quajtur sipas poetit anglez që vizitoi qytetin në vitin 1809.

Në oborr, i rrethuar nga pemë frutore, u ula për drekë ku kishte: sallatë jeshile, speca të pjekur në skarë dhe patëllxhan, makarona me vaj ulliri dhe hudhër.

Nga këtu, rruga u zhvendos përsëri në Vjosë, ku vetmia u thye nga fshatrat e vendosura mbi tokë bujqësore.

Kursi përfundimisht më çoi përpara një thesari tjetër arkeologjik, Bylisit, dhe mbetjeve të një qyteti ilir.

Verë në delta

Lumi përfundonte në veri të Vlorës, qyteti i dytë më i madh bregdetar i vendit, i themeluar nga grekët 2600 vjet më parë.

Duke mbuluar rreth 50 mijë hektarë midis deltës së Vjosës dhe lagunës së Nartës, zgjerimi i ngjashëm është parajsë për shpendët: me afro 200 lloje, duke përfshirë flamingot.

Është gjithashtu qendra e një polemike të fundit të Vjosës, pasi qeveria ka filluar ndërtimin e një aeroporti të ri brenda zonës së mbrojtur.

/albanianpost/