Pasditen e 15 janarit, derisa Uashingtoni u paralizua nga një stuhi akulli, këshilltarët kryesorë të politikës së jashtme të Presidentit Bill Clinton zbritën në Dhomën e Situatave. Sekretarja e Shtetit Madeleine K. Albright ushtronte presion – duke humbur për momentin – për rritjen e shkallës së ndërhyrjes së Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe NATO-s në Kosovë.
Të gjithë në katin e poshtëm të Shtëpisë së Bardhë u pajtuan se Presidenti i Jugosllavisë Sllobodan Milloseviç “copëtoi” premtimet për vetëpërmbajtje kundër rebelëve shqiptarë në Kosovë. Albright deklaroi se kjo gjë nuk po funksiononte dhe se kishte ardhur koha për të kufizuar përdorimin e forcës me një marrëveshje të përgjithshme mes Serbisë dhe Kosovës.
Bashkëpunëtorët e kryediplomates amerikane në kabinetin qeveritar apo ndryshe Komiteti i Përgjithshëm – jo më pak të frustruar sesa Albright – ende nuk ishin të gatshëm për të ndërmarrë këtë rrezik. Ata miratuan një “Strategji për Kosovën” e cila u klasifikua në një dokument prej 13 faqesh që zyrtarët e lartë shtetërorë e cilësonin jo-zyrtarisht si “Status Quo Plus”.
“Ne jemi thjesht brejtës që vrapojnë në një rrethrrotullim”, u ankua Albright e bindur se asnjë përpjekje graduale nuk do ta ndalonte shpërthimin e luftës civile. Edhe në epokën satelitore, vendimet e Shtëpisë së Bardhë dukeshin të vjetëruara që në fillim. Ata nuk e dinin se mbi 6 mijë kilometra përtej oqeanit, në një fshat të Kosovës të quajtur Reçak, mbi 40 civilë u masakruan.
Një rikonfigurim i procesit vendimmarrës në Uashington dhe Bruksel, ku ndodhet selia e NATO-s, sugjeron se Reçaku e shndërroi politikën ballkanike të bashkësisë perëndimore – siç rrallë herë bëjnë ngjarjet e veçanta.
Mizoria që u zbulua një ditë më vonë, bindi administratën dhe pastaj aleatët e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në NATO se përpjekjet gjashtëvjeçare për të mbajtur konfliktin etnik nën kontroll kishin dështuar. Në dy javët e ardhshme, ata braktisën theksin mbi kontrollin e konfliktit që ishte rritur përgjatë viteve nga një kërcënim me një fjali të dhënë më 24 dhjetor 1992.
Clinton, brenda dy ditëve, publikoi planin së bashku me kryeministrin britanik Tony Blair dhe në fund të janarit u dha pëlqimi unanim për luftën e parë të NATO-s dhe konfliktin më të rëndësishëm në Evropë që nga përfundimi i Luftës së Dytë Botërore.
“Duke u marrë me Kosovën, ju po merreni me thelbin e problemit”, tha Albright në një intervistë, duke iu referuar luftërave ballkanike të viteve 1990. “Politika nacionaliste e Millosheviçit u themelua mbi çështjen e Kosovës dhe vetëm duke shkuar në rrënjë, perëndimi mund ta ndalonte Millosheviçin të luante pikërisht me kartën që ishte krijuar për kaos”, shtoi ajo.
Megjithatë, në tre javët e para, një fushatë ushtarake, qëllimi kryesor i së cilës ishte shpëtimi i jetëve dhe shtëpive të shqiptarëve etnikë të Kosovës, përshpejtoi masakrat dhe dëbimet e tyre. Intervistat dhe dokumentet e brendshme sugjerojnë se një numër përllogaritjesh dhe zgjedhjesh nga administrata e Clintonit gjatë vitit të kaluar kontribuan në këto efekte të padëshiruara.
Megjithëse politikëbërësit konsideruan mundësinë që bombardimet do të nxisnin forcat serbe drejt ashpërsimit të dhunës në terren – Albright e konsideroi ndër “surprizat” e tjera të mundshme të luajtura në një memorandum të klasifikuar muajin e kaluar – ata i vlerësuan gabim ambiciet e Millosheviçit.
Politikëbërësit në përgjithësi supozuan se udhëheqësi serb do të përpiqej të zhdukte Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës – mburrej se mund ta bënte brenda pesë deri në shtatë ditë. Ata nuk parashikuan përpjekjet serbe për të shpopulluar Kosovën nga 1.6 milionë shqiptarë etnikë, rreth dy të tretat e të cilëve tani janë të pastrehë dhe shumë mijëra supozohen të vdekur.
Ndërsa pranoi se Millosheviçi e konsideronte humbjen e Kosovës si një kërcënim për pushtetin e tij në Beograd, administrata mori një vendimin taktik vendimtar: kërkoi së pari një marrëveshje me shqiptarët e Kosovës, ndërsa së dyti me Millosheviçin.
“Ai mund të supozojë se mund të përballojë një sulm të kufizuar dhe aleatët nuk do të mbështesin një fushatë të gjatë”, deklaroi më 27 janar e përditshmja e Inteligjencës Kombëtare e CIA-s, shpërndarë në disa dhjetëra vendimmarrës të lartë.
Një skenar i 6 shkurtit supozoi se Millosheviçi mund të “pranojë një forcë të madhe tokësore të NATO-s, por vetëm nëse atij i jepet një formulë për të shpëtuar fytyrën që do t’i lejonte atij ta portretizonte këtë si ruajtje të Kosovës brenda Serbisë”. Një tjetër, në të njëjtin muaj, tha se “Milosheviçi do të kërkojë të japë mjaftueshëm për të shmangur bombardimet e NATO-s”.
Kufizimet e aleancës dhe politikës së brendshme e shtynë njëkohësisht Clintonin në drejtime të kundërta: të rrisë aksionet ndërhyrëse duke kufizuar mjetet në dispozicion. Katër partnerët kryesorë evropianë të Uashingtonit – Britania e Madhe, Franca, Gjermania dhe Italia – nuk ishin të gatshëm të përdornin forcën në Kosovë pa një plan për një zgjidhje gjithëpërfshirëse.
E bindur se Shtetet e Bashkuara të Amerikës duhej të ofronin trupa tokësore për të ndihmuar në zbatimin e çdo marrëveshjeje paqeje, sekretarja e shtetit u ndje e detyruar të kufizonte propozimin në mënyrë që disa politikëbërës e shihnin si vetë-shkatërruese.
“Supozimi ynë ishte se ne duhej të gjenim mënyra për të minimizuar përqindjen e trupave amerikane dhe të theksonim një ‘mjedis lejues’ nëse kishte ndonjë shpresë për ta blerë nga Pentagoni, presidenti dhe kongresi”, tha një këshilltar i përfshirë në hartimin e planit të Albrightit.
Clinton, me logjikë të ngjashme, nga frika e një debati përçarës të kongresit dhe aleatëve, deklaroi pas fillimit të bombardimeve se “unë nuk kam ndërmend t’i vendos trupat amerikane në Kosovë për të luftuar”.
Një politikëbërës shtoi: “Komuniteti ynë i inteligjencës mund të ketë supozuar, siç duket të ketë bërë Millosheviçi, se ne do të bombardonim siç kishim bërë në Irak – do t’i goditnim për tre ditë dhe pastaj do të ndalonim, pavarësisht nëse e përmbushëm misionin apo jo”.
Clinton dhe këshilltarët e tij të lartë janë më të bindur se kurrë se po bëjnë gjënë e duhur. Në pyetjen se si do të jetë në gjendje të gjejë sukses në një luftë që solli katastrofën e refugjatëve që u përpoq të shmangte, zëvendëssekretari i Shtetit Strobe Talbott u përgjigj: “Shumë e thjeshtë. Ata po shkojnë në shtëpi. Ata po kthehen në një Kosovë që është e sigurt”.
Një politikë e themeluar mbi kërcënimet
Imazhi i Kosovës si kutia ndezëse e Evropës, ku lufta mund të sillte jo vetëm pasoja humanitare, por edhe strategjike, i parapriu administratës së Clintonit. Presidenti George Bush, sekretari i të cilit James A. Baker III kishte thënë në mënyrë të famshme për Bosnje-Hercegovinën se “ne nuk kemi qenë në luftë”, ndihej ndryshe për Kosovën.
Lufta atje sigurisht që do të përfundonte shpërbërjen e dhunshme të Jugosllavisë që filloi në vitin 1991, besonte ai, dhe mund të tërhiqte lehtësisht fqinjët nga Bullgaria në Turqi dhe në Greqi. Lawrence S. Eagleburger, në ditët e fundit të Bushit, dërgoi një kabllogram të klasifikuar në Beograd me udhëzime që ambasadori t’ia lexonte Millosheviçit – fjalë për fjalë dhe ballë për ballë.
Teksti i 24 dhjetorit 1992, i cili është përshkruar gjerësisht, por jo i cituar më parë, lexonte në tërësi: “SHBA-të, në rast konflikti në Kosovë të shkaktuar nga veprimet serbe, do të jenë të përgatitura të përdorin forcën ushtarake kundër serbëve në Kosovë dhe në Serbi”.
Ajo fjali e vetme u bë baza për gjashtë vjet të politikës së SHBA-së: një kërcënim i papërcaktuar, me siguri të papërcaktuar, për të parandaluar akte të paspecifikuara të përshkallëzimit nga Serbia.
Në pyetjen se çfarë mund të ketë shkaktuar dënimin e SHBA-së dhe se deri ku mund të ishte përgatitur Bushi të shkonte me forcë, nënsekretari i shtetit për çështjet politike në atë kohë Arnold Kanter u përgjigj në një intervistë dhënë së fundmi: “Të them të vërtetën, kjo është një pyetje shumë e vështirë. Unë me të vërtetë nuk e di”.
Dy herë në vitin e parë të Clintonit në detyrë – në shkurt dhe korrik 1993 – Sekretari i Shtetit Warren Christopher urdhëroi përsëritjen e këtij paralajmërimi ndaj Millosheviçit.
Në kohën kur Millosheviqi nisi ofensivën e tij të parë serioze në Kosovë – duke filluar afër Drenicës më 26 shkurt 1998 – dy gjëra kishin ndryshuar. E para ishte ngritja e një force guerile – Ushtria Çlirimtare e Kosovës – e cila jo vetëm që luftoi ushtrinë dhe policinë serbe, por qëlloi civilë, duke vrarë transportuesit e postës serbe dhe të tjerë të lidhur me Beogradin.
Kur planifikuesit e mbrojtjes u takuan një vit më parë në Shtabin e Përbashkët dhe në zyrën e Sekretarit të Mbrojtjes William S. Cohen, njëri prej tyre tha: “Pyetja e parë që duhej të bënim ishte nëse Kërcënimi i Krishtlindjeve ishte ende mbi tavolinë. Dhe fakti është se Kërcënimi i Krishtlindjeve nuk ishte në tryezë. Ne nuk ishim të përgatitur për veprime të njëanshme”.
Udhëheqja nëpërmjet retorikës
Albright, e cila përdori vendin e saj në tavolinën e kabinetit si ambasadore e Organizatës së Kombeve të Bashkuara për të bërë presion të pasuksesshëm gjatë mandatit të parë të Clintonit për ndërhyrjen e mëparshme në Bosnje-Hercegovinë, e pa Kosovën si një shans për të korrigjuar gabimet historike.
“Ndjeva se kishte ende kohë për të bërë diçka në lidhje me këtë dhe se nuk duhet të prisnim aq gjatë sa në Bosnjë që të ndodhnin gjëra të tmerrshme; që ne mund ta çonim atë përpara kurbës”, tha Albright në një intervistë.
Në ditët e para të marsit 1998, sekretari i shtetit kishte filluar një përpjekje të vetëdijshme – siç theksoi një ndihmës – “për të udhëhequr përmes retorikës”. Objektivat e saj ishin aleatët evropianë, opinioni publik i SHBA-së dhe qeveria e saj.
Në një ndalesë në Romë më 7 mars 1998, rrugës për në një takim të gjashtë fuqive të huaja të njohur si Grupi i Kontaktit për Ballkanin, ajo deklaroi së bashku me kryeministrin italian Lamberto Dini: “Ne nuk do të qëndrojmë duarkryq dhe të shikojmë autoritetet serbe të bëjnë në Kosovë atë që nuk mund ta bëjnë më në Bosnje”.
Në sallën e konferencave në Londër në Zyrën e Jashtme, ku ministrat e jashtëm të gjashtë vendeve kishin shtrënguar duart e tyre aq shpesh për copëtimin e Bosnjës në 1992 dhe 1993, Albright i pyeti ata nëse dëshironin të njëjtën trashëgimi për veten e tyre.
“Historia po na shikon dhe ne kemi një mundësi për të kompensuar gabimet që ishin bërë katër ose pesë vjet më parë,” tha ajo, sipas një llogarie qeveritare. Synimi i saj, tha një zyrtar amerikan, ishte t’i “fuste këta ministra në këmbë, për t’i vënë ata nën presion për të treguar pak shtyllën kurrizore”.
Në Uashington, një zyrtar i politikës së mbrojtjes tha se vërejtjet e Albright bënë jehonë me njëfarë ankthi në Pentagon.
“Le të mos shkojmë shumë përpara vetes për sa i përket kërcënimeve”, tha ai. Berger, në Shtëpinë e Bardhë, u përshkrua nga kolegët si i shqetësuar për dëmtimin e besueshmërisë së SHBA-së duke u dukur se premtonte në Kosovë më shumë sesa presidenti ishte i përgatitur të jepte.
Rezoluta 1160 e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara vendosi sanksione ekonomike ndaj Beogradit më 31 mars dhe Clinton ngriu asetet e Jugosllavisë në Shtetet e Bashkuara. Por pranvera dhe vera sollën masakra më të mëdha dhe një çerek milionë shqiptarë mbetën të paktën përkohësisht të pastrehë.
Cohen, në mbledhjen e NATO-s në qershor, u kërkoi kolegëve të tij ministra të autorizojnë komitetin ushtarak për të filluar planifikimin konceptual për ndërhyrjen në Kosovë. Kur ministrat e mbrojtjes u mblodhën përsëri në Portugali tre muaj më vonë, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Havier Solana tha në mbledhjen me dyer të mbyllura se serbët po talleshin me aleancën.
Solana nënvizoi se një diplomat serb, të cilin ai nuk e përmendi, shkoi aq larg sa të bënte shaka se “një fshat në ditë e mban NATO-n larg” – një frazë që Solana do ta përsëriste shpesh në muajt e ardhshëm.
Uashingtoni, gjatë gjithë kësaj periudhe, shpenzoi pjesën më të madhe të kapitalit të tij politiko-ushtarak në konfrontimin e vazhdueshëm me Irakun. Por periudha midis dy mbledhjeve të NATO-s pa një debat të brendshëm të furishëm nëse aleanca mund të vepronte ushtarakisht pa autoritet të qartë nga Këshilli i Sigurimit.
Më 24 shtator, një ditë pas një rezolute të paqartë të Këshillit të Sigurimit, Uashingtoni më në fund bindi aleatët e tij që t’i jepnin një ultimatum Millosheviçit që të tërhiqej.
13 tetori solli “urdhrin e parë të aktivizimit” në historinë e NATO-s, një marrëveshje formale për të autorizuar bombardimin e Jugosllavisë. Por pa dijeni në atë kohë, Këshilli qeverisës i Atlantikut të Veriut miratoi vetëm Fazën I të fushatës ajrore trefazore, që arrinte në rreth 50 objektiva të mbrojtjes ajrore.
Ndëshkimi i vërtetë i Beogradit do të vinte në fazën II, me “dhjetëra objektiva” dhe në fazën III, me “qindra e qindra objektiva”, sipas një zyrtari të lartë të Shtëpisë së Bardhë.
I armatosur me kërcënimin e NATO-s, i dërguari i posaçëm i SHBA-së, Richard C. Holbrooke, e bindi Millosheviçin të pranonte një armëpushim në Kosovë dhe të tërhiqte trupat dhe policinë speciale që nuk kishin qenë atje para vitit 1998.
“Pra, ju jeni ai që do të na bombardoni”, i tha Millosheviçi me një zë që nuk mund të më trembë gjenerallejtënant të Forcave Ajrore Michael Short, i cili shoqëronte Holbrookun. “Unë kam U-2 [avion vëzhgues] në njërën dorë dhe B-52 në tjetrën, dhe varet nga ju se cilin do të përdor”, u përgjigj Short.
Vlerësimi i Inteligjencës Kombëtare i lëshuar në nëntor arriti në përfundimin se “marrëveshja e tetorit tregon se Millosheviçi është i ndjeshëm ndaj presionit të jashtëm. Ai përfundimisht do të pranojë një sërë rezultatesh, nga autonomia në statusin e përkohshëm me zgjidhjen përfundimtare që do të përcaktohet, për sa kohë që ai mbetet i padiskutueshëm lider në Beograd”.
Megjithatë, sipas vlerësimit, Millosheviçi do të pranonte një status të ri për Kosovën “vetëm kur ai beson se fuqia e tij rrezikohet” nga “kryengritësit që rrisin kostot ekonomike dhe ushtarake të mbajtjes së krahinës, ose nga Perëndimi që kërcënon të përdorë ushtri të qëndrueshme dhe vendimtare. pushtet kundër forcave të tij”.
Vëzhguesit evropianë të paarmatosur që i raportonin ambasadorit të SHBA-së, William Walker, ndërkohë, po përjetonin takimet më të këqija me serbët. Gjatë gjithë vjeshtës së vonë dhe dimrit, ndërsa Clinton kaloi në prag dhe prapa bombardimit të Irakut, politikëbërësit e nivelit të mesëm po debatonin se si të shpëtonin marrëveshjen e tetorit të Holbrookut.
Ambasadori i SHBA-së në Maqedoni, Christopher Hill, i cili shërbeu si negociator i posaçëm për Kosovën, propozoi të forconte ekipin verifikues të Walkerit me helikopterë dhe truproja dhe të fillonte trajnimin e policisë shqiptare dhe planifikimin e një zgjedhjeje për të cilën Millosheviçi ende nuk kishte rënë dakord.
Këto propozime kulmuan me propozimin “Status Quo Plus” që mbeti emëruesi më i lartë i përbashkët mes Berger, Cohen, Albright dhe kolegët e tyre.
“Objektivat tona themelore strategjike mbeten të pandryshuara: promovimi i stabilitetit rajonal dhe mbrojtja e investimeve tona në Bosnje; parandalimi i rifillimit të armiqësive në Kosovë dhe i krizës së përtërirë humanitare; ruajtja e besueshmërisë së SHBA-së dhe NATO-s”, thuhet në dokumentin e klasifikuar, duke përmbledhur gjendjen në terren më 15 janar.
Masakra në Reçak
Raportet e pasdites vonë për luftimet e asaj dite sollën një ekip nga Misioni Verifikues i OSBE-së në Raçak. Në mbrëmje, kur u bë shumë e rrezikshme për të qëndruar, ata kishin gjetur vetëm një fshatar të vdekur dhe disa të plagosur. Por të nesërmen Walker shoqëroi një ekip të dytë në një luginë me dëborë të prerë nëpër kodër me pamje nga qyteti.
Nënkoloneli i ushtrisë amerikane, Michael Phillips, thirri Qendrën Operative të Departamentit të Shtetit nga vendi i ngjarjes dhe filloi të diktonte një raport të frikshëm. Nga atje raporti u zhvendos në dhomën e situatës në Shtëpinë e Bardhë, e cila ia kaloi Bergerit para agimit. Albright kujtoi se për herë të parë kuptoi për masakrën rreth orës 4:30 të mëngjesit të së shtunës.
Inteligjenca austriake kohët e fundit i kishte kaluar NATO-s zbulimin e saj se Beogradi kishte planifikuar një ofensivë të madhe pranverore, të koduar Operacioni Patkoi. Alarmet e mëvonshme të inteligjencës dhanë vlerësime të ndryshme, nga mesi i marsit deri në fillim të prillit. Kur Albright mësoi për masakrën e Reçakut, ajo thirri Bergerin. Pranvera, tha ajo, erdhi herët në Kosovë.
James Steinberg, zëvendësi i Bergerit në Shtëpinë e Bardhë, mori thirrjen e zgjimit direkt nga Raçaku në orën 6 të mëngjesit të 16 janarit, me orën e Uashingtonit. Walker “më thirri në shtëpi dhe më dha llogarinë e tij të dorës së parë, thjesht një lloj grafiku, “Duhet të dini për këtë”. Reagimi im i parë është se kjo ishte pikërisht ajo që kishim frikë. I dyti ishte, kjo është arsyeja pse ne donim KVM [forca vëzhguese] atje, sepse do të ishte më e vështirë për ta ta mbulonin këtë.”
Albright kishte përfundime të tjera. Sipas të besuarve, ajo e kuptoi se forca galvanizuese e mizorisë nuk do të zgjaste shumë. “Çfarëdo kërcënimi me forcë që nuk do të merrni në dy javët e ardhshme, nuk do ta merrni kurrë,” i tha një këshilltare, “të paktën deri në Reçakun e ardhshëm.”
Kur Komiteti i Drejtorëve u mblodh përsëri në mbrëmjen e 19 janarit, pak para se Clinton të mbante fjalimin e tij për gjendjen e shtetit, Albright tha se ishte koha për të diskutuar elementet e një ultimatumi me aleatët. Dhe ishte gjithashtu koha, tha ajo, që Shtetet e Bashkuara të ndalonin dyshimet nëse do të merrnin pjesë në një forcë tokësore zbatuese nëse arrihet një marrëveshje paqeje për Kosovën.
Cohen, sipas një pjesëmarrësi, tha se bisedat për trupat tokësore – madje edhe ato të ftuara nga Beogradi – ishin të parakohshme. Por as ai dhe as gjenerali Henry H. Shelton, kryetar i Shefave të Përbashkët të Shtabit, nuk e mbajtën këtë pikëpamje shumë më gjatë.
Ekipi i Klintonit u bashkua me shpejtësi rreth disa elementeve të një plani, sipas një prej atyre që morën pjesë: “Njëri ishte për të bërë një kërcënim të besueshëm të forcës ushtarake. Tjetra ishte për të kërkuar pjesëmarrjen e palëve në një takim në të cilin kryetari kërkon do të vendosej paraprakisht nga Grupi i Kontaktit, duke përfshirë Rusinë. Parimet bazë ishin të panegociueshme, duke përfshirë një forcë zbatuese të NATO-s.”
Berger i solli Klintonit konsensusin e ri. Më 21 janar, presidenti ia paraqiti atë Blair-it britanik në një telefonatë nga Zyra Ovale. “Nëse bëjmë veprime ushtarake pa një plan politik, do të kemi një problem,” i tha Clinton mikut të tij në Londër, sipas një llogarie zyrtare të qeverisë.
Klinton e dinte se aleatët e tij të NATO-s besonin se guerilët shqiptarë të UÇK-së po drejtonin dhunën po aq sa Beogradi. Ai i tha Blair: “Një gjë është të shkosh në [UÇK] dhe të thuash: “Shiko, nëse dëshiron që ne të bëjmë më shumë, duhet të ndihmosh edhe ti”. Ata ndoshta kanë po aq shkelje të armëpushimit sa edhe Millosheviqi, megjithëse të tijat janë më flagrante”.
Bler u pajtua: “Një nga rreziqet është nëse shkojmë të pimë Millosheviçin dhe gjejmë se UÇK-ja po lëviz drejt njerëzve që nuk pajtohen me ta.”
Albright e kaloi javën e fundit të janarit duke orkestruar shkasin për kërcënimin e NATO-s. Në paradhomën prej kadifeje të kuqe të kutisë së presidentit në Teatrin Bolshoi të Moskës, mbi shampanjë dhe havjar mes akteve të “La Traviata” të Verdit, Albright kërkoi ndonjë gjuhë të përbashkët me ministrin e Jashtëm rus Igor Ivanov. A nuk do të pajtohej, pyeti ajo, që një ultimatum drejtuar Beogradit mund të ndihmonte që Millosheviçi të arrinte një marrëveshje?
Ivanov shprehu mirëkuptim, por jo dakord. Pastaj Albright thirri ministrat e jashtëm të Britanisë, Francës, Gjermanisë dhe Italisë – anëtarët e mbetur të Grupit të Kontaktit – dhe tha se ajo nuk do të pajtohej për një takim tjetër nëse ata nuk ishin të përgatitur të angazhoheshin para kohe ndaj ultimatumit.
Nuk ka kthim mbrapa
Më 30 janar, ministrat e NATO-s miratuan “urdhrin e dytë të aktivizimit” të saj për t’u përgatitur për luftë. Ky, ndryshe nga ai i 13 tetorit, bëri thirrje për të mos u ndalur midis rreth 50 objektivave në fazën I dhe atyre që do të vijnë.
Më 1 shkurt, Clinton u takua me ekipin e tij të politikës së jashtme dhe u hodh. Sipas shënimeve të marra në takim, të përshkruara si një parafrazë e komenteve të Klintonit, presidenti tha se ai e kuptonte nga CIA se Kosova ishte më qendrore për Millosheviçin sesa Bosnja dhe “ai mund të tundohet shumë për të ndërmarrë raundin e parë të sulmeve ajrore. Shpresoj se nuk duhet të bombardojmë, por mund të na duhet.”
Askush nuk foli se çfarë do të ndodhte nëse bombardimi nuk do të funksiononte. “Qeveritë marrin vendimet që duhet të merren dhe i lënë për një ditë tjetër vendimet që janë shumë të vështira, për evente që të gjithë shpresojnë se nuk do të ndodhin kurrë”, tha një zyrtar.
Përdorimi i fjalës “smack” nga Bleri dhe “raundi i parë” i Klintonit sugjeruan një atmosferë në të cilën vendimmarrësit nuk parashikonin asgjë aq serioze sa lufta e sotme në vazhdim. Në fazën përfundimtare, Albright i kërkoi drejtorit të planifikimit të politikave Morton Halperin dhe të tjerëve që të kërkonin skenarë të pakëndshëm që nuk ishin marrë në konsideratë plotësisht. Ata u kthyen me një shënim prej pesë faqesh të titulluar, “Surpriza”.
Ndër frikërat: se shqiptarët do të refuzonin marrëveshjen; se do të fillonin operacionet ushtarake; se Millosheviqi do të kombinonte një ofensivë të rreme paqeje me luftime të vazhdueshme të nivelit të ulët; se NATO do të pengonte në fund nisjen e fushatës ajrore; se Rusia do të ngrinte kundërshtime shumë më të fuqishme, ndoshta duke përfshirë ndihmën ushtarake për Beogradin.
“Më e vështira,” tha një zyrtar i përfshirë, “ishte ajo që ndodhi, e cila ishte një ofensivë masive nga serbët” e prekur nga fillimi i bombardimeve të NATO-s. Kjo do ta linte administratën “të prekshme ndaj kritikave” që ajo kishte shkaktuar vuajtjet që kërkonte të parandalonte. Përgjigja e vetme, tha zyrtari, ishte “përpjekja për të marrë burimet ushtarake” për të fituar luftën – “sa më shpejt që të mundeshim”.
Deri më 16 mars, CIA u dërgoi një alarm vendimmarrësve të lartë: “Kosova – Ofensiva Serbe është afër”. Dy ditë më vonë, shqiptarët e Kosovës më në fund nënshkruan marrëveshjen e propozuar. E njëjta ditë, sipas llogarive të inteligjencës, shënoi fillimin e operacionit Patkoi.
Holbrooke bëri një udhëtim të fundit të pafrytshëm në Beograd më 22 mars. Brig. Gjenerali Xhorxh Kejsi, nga Shtabi i Përbashkët i Pentagonit, i tregoi shefit të shtabit jugosllav, gjeneralit Dragoljub Ojdaniq të nesërmen në mëngjes se NATO i dinte emrat dhe vendndodhjet e të gjitha njësive të tij kryesore. “Nëse fillojmë të bombardojmë,” tha Kejsi, “ju do të njiheni si djaloshi që la të shkatërroheshin 50 vjet të pavarësisë ushtarake jugosllave.”
Pas 23 ditësh bombardime, Albright dukej e sigurt dhe e qetë në një intervistë gati një orëshe të premten, e bindur, siç tha një njeri i besuar, se kjo është “thjesht gjëja më e rëndësishme që kemi bërë në botë”.
“Unë mendoj se ne kemi treguar se kjo lloj gjëje nuk mund të qëndrojë, se nuk mund të keni në vitin 1999 këtë lloj spastrimi etnik barbar,” tha Albright, duke u ngurtësuar dhe duke e prerë ajrin me dorë. “Përfundimisht është më mirë që demokracitë të ngrihen kundër këtij lloji të së keqes.”
/albanianpost/
