Pushtimi në shkallë të plotë i Ukrainës nga Rusia, rritja e paqëndrueshmërisë në Lindjen e Mesme dhe rikthimi i Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë e kanë vënë politikën evropiane të mbrojtjes në qendër të vëmendjes dhe e kanë bërë Evropën të rimendojë modelet e saj të rekrutimit ushtarak.
Muajin e kaluar, vendet anëtare të NATO-s ranë dakord të rrisin shpenzimet e tyre të mbrojtjes dhe sigurisë në 5,0 për qind të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB). Por, rritja e shpenzimeve vetëm pa fuqinë punëtore për ta mbështetur atë mund të minojë gatishmërinë ushtarake të Evropës.
Ky ndryshim ka bërë që tema e rekrutimit ushtarak të bëhet objekt debati politik në të gjithë kontinentin.
Një sondazh i kohëve të fundit i nëntë vendeve evropiane nga Këshilli Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë zbuloi se në disa vende, përfshirë Francën, Gjermaninë dhe Poloninë, shumica mbështesin rikthimin e shërbimit të detyrueshëm ushtarak, megjithëse në rastin e dy të fundit kjo mbështetje zhduket në grupmoshën 18-29 vjeç.
Në disa vende evropiane, rekrutimi ushtarak ende ekziston
Shumë vende të BE-së hoqën ose pezulluan politikën e shërbimit të detyrueshëm në forcat e armatosura pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, ndërsa në të tjera ajo u mbajt me angazhime dhe rregulla të ndryshme kohore.
Nëntë shtete anëtare aktualisht kanë rekrutim ushtarak (Austria, Qiproja, Danimarka, Estonia, Finlanda, Greqia, Letonia, Lituania dhe Suedia).
Kroacia së shpejti do t’i bashkohet këtij grupi pasi më parë hoqi shërbimin e detyrueshëm ushtarak në vitin 2008. Trajnimi bazë ushtarak që zgjat dy muaj do të fillojë në janar 2026, dhe ata që paraqesin kërkesë për kundërshtim të ndërgjegjshëm për arsye fetare ose morale do të kenë tre muaj trajnim në mbrojtjen civile ose do t’i nënshtrohen trajnimit katërmujor në njësitë lokale.
Rekrutët do të paguhen 1 100 euro neto në muaj, dhe vaktet, transporti, lejet dhe kostot e tjera të tyre do të mbulohen. Shërbimi llogaritet në historikun e punësimit, dhe rekrutët e punësuar nuk mund të pushohen nga puna për shkak të shërbimit të tyre. Rekrutët e papunë do të kenë gjithashtu përparësi punësimi në institucionet shtetërore dhe lokale të qeverisjes vendore.
Vendet me rekrutim ushtarak zbatojnë modele të ndryshme: shërbim të detyrueshëm për të gjithë qytetarët e kualifikuar, sisteme të bazuara në llotari kur numri i vullnetarëve është i pamjaftueshëm, ose rekrutim selektiv bazuar në motivim dhe aftësi.
Cilat vende në Evropë po shqyrtojnë rifutjen e rekrutimit ushtarak?
Disa vende evropiane që kanë pezulluar rekrutimin ushtarak mbështeten te vullnetarët për të rritur numrin e tyre. Në përgjigje të kërcënimit të sigurisë që paraqet Rusia, ushtria gjermane – Bundeswehr – po kërkon të rekrutojë të paktën 60 000 ushtarë të tjerë.
Kjo ka çuar në një debat të ripërtërirë nëse shërbimi ushtarak i detyrueshëm është i nevojshëm në Gjermani, më shumë se një dekadë pasi u pezullua.
Kancelari Friedrich Merz tha javën e kaluar se ai beson se ka të ngjarë të jetë. “Bundeswehr duhet të kthehet në qendër të shoqërisë sonë”, tha ai. “Ishte një gabim – siç e dimë sot më së voni – të pezullonim shërbimin ushtarak të detyrueshëm”, shtoi ai.
Megjithatë, sipas marrëveshjes së koalicionit të SPD-së socialdemokrate me bllokun konservator të Merz, qeveria e re gjermane është zotuar të kërkojë shërbim ushtarak vullnetar. SPD-ja ishte vënë nën presion për këtë marrëveshje, por të shtunën, partia miratoi një mocion në konferencën e saj kombëtare, i cili thoshte se “ne nuk duam asnjë mundësi ligjore për të thirrur rekrutë që mund të aktivizohen para se të jenë shteruar të gjitha masat për rritje vullnetare”.
“Ne duam të mundësojmë masa për të rekrutuar, regjistruar dhe mbajtur gjurmët e të rinjve të detyruar për shërbim ushtarak”, deklaroi ajo.
Portugalia është një vend tjetër që ka parë një debat mbi rekrutimin të fitojë terren kohët e fundit.
Përkrahësit argumentojnë se ai promovon frymën qytetare, kohezionin social dhe e përgatit më mirë shoqërinë për t’u përballur me krizat. Kritikët, megjithatë, tregojnë kostot e larta logjistike, ndikimin në lirinë individuale dhe nevojën për të modernizuar Forcat e Armatosura me profesionistë të kualifikuar në vend të rekrutimit masiv.
Shërbimi i detyrueshëm ushtarak ishte një realitet përcaktues për pjesën më të madhe të shekullit të 20-të në vend, kur, nga Republika e Parë midis viteve 1910 dhe 1926 deri në fund të viteve 1990, mijëra të rinj portugezë u thirrën për të përmbushur atë që njihej si “detyra e tyre qytetare ndaj kombit”.
Në vitin 2004, shërbimi i detyrueshëm ushtarak u hoq, duke i lënë vendin një modeli vullnetar profesional që mbetet në fuqi edhe sot.
Aktualisht, Forcat e Armatosura Portugeze rekrutojnë të rinj përmes rekrutimit vullnetar ose kontratave me afat të caktuar, me periudha shërbimi që variojnë nga gjashtë muaj deri në gjashtë vjet.
Një aspekt që ka mbetur nga epoka e shërbimit të detyrueshëm është Dita e Mbrojtjes Kombëtare. Është një ngjarje njëditore që synon të rrisë ndërgjegjësimin rreth Forcave të Armatosura dhe mbrojtjes kombëtare midis të rinjve. Ndërsa nuk përfshin trajnim ushtarak, pjesëmarrja është e detyrueshme për qytetarët portugezë, zakonisht një herë midis moshës 18 dhe 30 vjeç, dhe është një parakusht për të pasur akses në të drejta të caktuara civile, siç është marrja e një pasaporte ose aplikimi për punë në sektorin publik.
Bullgaria, dikur një nga shtetet më të militarizuara në ish-Bllokun Lindor, është mbështetur në një ushtri profesioniste që nga përfundimi i rekrutimit në vitin 2008 – por tani përballet me një mungesë personeli prej 21,8 për qind. Me rekrutimin që po mbetet pavarësisht rritjeve të fundit të pagave, ministri i Mbrojtjes Atanas Zapryanov tha se trajnimi i kufizuar i detyrueshëm është duke u shqyrtuar, veçanërisht për rolet që lidhen me armët e zjarrit. Rekrutimi i plotë nuk është planifikuar, por mund të kthehet nëse rekrutimi vazhdon të jetë i pamjaftueshëm.
Në Rumani, shërbimi i detyrueshëm ushtarak u pezullua më 1 janar 2007, me pranimin në NATO dhe BE. Sipas legjislacionit, në rast lufte, Rumania mund të riaktivizojë shërbimin e detyrueshëm ushtarak. Të gjithë qytetarët mund të rekrutohen, përfshirë ata që nuk e kanë përfunduar shërbimin ushtarak.
Pas fillimit të luftës në Ukrainë, pati diskutime, veçanërisht në internet, rreth një rikthimi të mundshëm të pjesshëm ose vullnetar të shërbimit ushtarak, por Ministria e Mbrojtjes e hodhi poshtë idenë, duke theksuar se është e preferueshme të zgjerohen rezervat vullnetare dhe të përmirësohet baza e përzgjedhjes.
Në Poloni, kryeministri Donald Tusk njoftoi në fillim të marsit se donte të rivendoste një formë të shërbimit ushtarak, me një objektiv prej 100,000 personash që merrnin pjesë në vit.
Franca gjithashtu e ka rihapur debatin. Shërbimi ushtarak u pezullua në vitin 1997 nën presidencën e Jacques Chirac. Debati publik mbi shërbimin ushtarak u rigjallërua kur Emmanuel Macron njoftoi një “rishikim të madh” të shërbimit kombëtar universal (SNU) në një intervistë me shtypin rajonal në mars. Rivendosja e shërbimit të detyrueshëm ushtarak (për burrat dhe gratë) aktualisht do të përfaqësonte një buxhet vjetor prej 15 miliardë eurosh, sipas një shënimi të kohëve të fundit politikash nga Haut-Commissariat à la Stratégie et au Plan – Komisioni i Lartë i Francës për Strategji dhe Planifikim.
Në Belgjikë, rekrutimi ushtarak është pezulluar që nga viti 1993. Megjithatë, nuk është hequr, kështu që në teori mund të riaktivizohet nëpërmjet një ndryshimi në ligj.
Që nga fillimi i pushtimit rus në Ukrainë, ka pasur disa biseda për rikthimin e rekrutimit ushtarak të detyrueshëm, por ato nuk kanë çuar në ndonjë iniciativë. Opinioni publik nuk duket se është në favor të tij, dhe sipas ministrit të Mbrojtjes Theo Francken, Belgjika nuk është logjistikisht e gatshme për një rikthim, për shkak të mungesës së personelit, kazermave dhe shtretërve.
Qeveria aktuale njoftoi futjen e një shërbimi ushtarak vullnetar njëvjeçar, për të cilin çdo 18-vjeçar do të marrë një letër ftese. Plani është të fillojë në shtator 2026 me një grup të parë prej 500 vullnetarësh dhe qeveria shpreson të arrijë një fluks vjetor prej rreth 1 000 rekrutësh të rinj deri në vitin 2028. Vullnetarët do të marrin një pagë mujore prej rreth 2 000 eurosh.
Cilat shtete në Evropë janë kundër rekrutimit ushtarak?
Ndërsa debati është i hapur në shumë vende evropiane, të tjerët nuk janë qartësisht të interesuar për këtë ide. Në Spanjë, ministrja e Mbrojtjes Margarita Robles përjashtoi në mars 2024 që Spanja të rivendoste shërbimin e detyrueshëm ushtarak në përgjigje të mundësisë që kërcënimi rus ndaj Ukrainës të përhapet në vende të tjera evropiane. “Nuk do të ketë shërbim ushtarak në Spanjë, absolutisht asnjë, dhe nuk mendoj se i ka shkuar ndërmend askujt”, tha ajo në një deklaratë.
Sllovenia gjithashtu nuk po e shqyrton rekrutimin ushtarak në këtë kohë pavarësisht mungesave në forcat e armatosura, sipas Ministrisë së Mbrojtjes.
Ministri i Mbrojtjes, Borut Sajovic tha se po monitoronte zhvillimet në vendet që po ndërmerrnin hapa në këtë drejtim. “Kudo duket se rekrutimi ushtarak nuk është një plumb magjik apo një shkop magjik”, shtoi ai.
Sllovakia gjithashtu e ka përjashtuar atë, me kryeministrin Robert Fico dhe zyrtarë të tjerë që këmbëngulin në alternativa vullnetare mes viteve të përpjekjeve të pasuksesshme të rekrutimit. Udhëheqësit dhe ekspertët e mbrojtjes, përfshirë ish-ministrin Martin Sklenár, bien dakord se nevojitet një model i ri, me propozime të tilla si stimuj financiarë dhe reforma në sistemin rezervë që janë aktualisht në diskutim.
Shqipëria është një vend tjetër që nuk nxitohet të rikthejë shërbimin e detyrueshëm ushtarak. Në nëntor 2010, parlamenti miratoi një ligj që e shfuqizoi atë, i cili hapi rrugën për krijimin e një ushtrie profesioniste dhe moderne. Ky ndryshim erdhi pas një periudhe të gjatë shërbimi të detyrueshëm ushtarak që kishte filluar në vitin 1968.
Në Irlandë, ideja e futjes së shërbimit të detyrueshëm ushtarak nuk është në axhendën politike. Vendi nuk ka pasur kurrë shërbim të detyrueshëm ushtarak që nga pavarësia e tij mbi 100 vjet më parë.
Debati gjinor në lidhje me shërbimin e detyrueshëm ushtarak
Brenda debatit për shërbimin e detyrueshëm ushtarak po diskutohet nëse ai duhet të zbatohet si për burrat ashtu edhe për gratë. Gratë përbëjnë rreth 13 për qind të forcave të armatosura, sipas një ankete të vitit 2023 të 12 vendeve evropiane.
Brenda BE-së, shërbimi i detyrueshëm ushtarak aktualisht zbatohet si për burrat ashtu edhe për gratë vetëm në Suedi dhe Danimarkë.
Danezët e prezantuan këtë masë duke filluar nga 1 korriku. Kjo do të thotë që gratë që mbushin 18 vjeç pas kësaj date do të rekrutohen gjatë vitit 2026 dhe do të vlerësohen për shërbim ushtarak në mënyrë të barabartë me burrat. Sipas ministrit të Mbrojtjes Troels Lund Poulsen nga partia liberale Venstre, rritja është për shkak të faktit se “ne duhet të punojmë shumë për të mbrojtur atdheun tonë”.
“Thjesht duhet të kemi më shumë burra dhe gra që janë në gjendje të mbajnë armë”, tha Poulsen në një fjalim në qershor.
Ndërsa Evropa përballet me provën e saj më serioze të sigurisë në dekada, qeveritë po ripërcaktojnë jo vetëm buxhetet e tyre të mbrojtjes, por edhe rolin e qytetarëve të zakonshëm në mbrojtjen e kontinentit. Qoftë përmes shërbimit të detyrueshëm, modeleve vullnetare, apo diçkaje krejtësisht të re, vitet e ardhshme ka të ngjarë të riformësojnë lidhjen midis civilëve dhe ushtrisë në të gjithë BE-në.
