Inteligjenca artificiale mund të jetë një ndihmë e madhe në përkthimin e shkrimit kuneiform 5000-vjeçar.
Sfida e përkthimit nga një gjuhë e lashtë në çdo moderne është gati dy shekullore. Këta përkthyes jo vetëm që duhet të ringjallin gjuhët e zhdukura nga burimet e shkruara, por gjithashtu të kenë një njohuri të thellë se si u zhvilluan kulturat që prodhuan ato burime gjatë shekujve. Për më tepër, burimet e tyre shpesh janë të fragmentuara, që do të thotë se në shumë raste, konteksti kryesor i ka humbur kohës.
Për shkak të kësaj, leximi dhe përkthimi i gjuhëve të lashta shpesh është i ngadalshëm dhe nuk përputhet me vëllimin e të dhënave që arkeologët po zbulojnë. Gjuha Akadiane, për shembull, si ndoshta gjuha e parë e shkruar semite, është një nga më të dokumentuarat e botës antike. Janë zbuluar mijëra e ndoshta mbi një milion burime të shkruara dhe tani mbahen në muze dhe universitete.
“Qindra mijëra pllaka balte kuneiforme dokumentojnë historinë politike, sociale, ekonomike dhe shkencore të Mesopotamisë së lashtë. Megjithatë, shumica e këtyre shënimeve mbeten të papërkthyera dhe të paarritshme për shkak të numrit të tyre të madh dhe numrit të kufizuar të ekspertëve në gjendje t’i lexojnë ato. Ky përfaqëson një hap të madh drejt ruajtjes dhe zgjerimit të trashëgimisë kulturore të Mesopotamisë së lashtë”, shkroi ekipi në artikullin origjinal.
Secili prej këtyre teksteve përmban njohuri potencialisht të rëndësishme në historinë e qytetërimeve të para të shkruara, por kjo njohuri mbetet e pakapshme për shkak të burimeve njerëzore të nevojshme për përkthimin e tyre. Për ta ndryshuar këtë, shkencëtarët kompjuterikë nga kompania amerikane “LANMAS”, me ndihmën e arkeologëve, zhvilluan një model të inteligjencës artificiale (AI) që mund të përkthehet nga akadishtja pothuajse menjëherë.
Akadishtja është gjuha e Akadianëve, të cilët krijuan mbretërinë e tyre rreth 2300. para Krishtit, falë pushtimeve të Sargonit të Madh në Mesopotami (Lindja e Mesme). Pasardhësit e saj janë gjuhët asiriane dhe babilonase, të cilat, nga ana tjetër, u zëvendësuan nga aramaishtja në mijëvjeçarin e parë para Krishtit. Sot akadishtja është një gjuhë e zhdukur.
Perandoria Akadiane adoptoi shkrimin kuneiform të paraardhësit të saj – qytetërimit sumerian.
Procesi i përkthimit në gjuhën akade ka dy pjesë. Në radhë të parë eksperti transliteron shkronjat kuneiforme, d.m.th. personazhet, ose më mirë i transkripton ato dhe i krahason me karaktere fonetike të ngjashme. Më pas vijon përkthimi në një gjuhë moderne.
Për të përshpejtuar këtë përkthim që kërkon shumë kohë, ekipi hulumtues zhvilloi një model AI të përkthimit me makinë, duke përdorur të njëjtën teknologji si Google Translate. Modeli është trajnuar në një mostër tekstesh në dy mënyra: Me transliterime të regjistrimeve burimore dhe drejtpërdrejt nga regjistrimet kuneiforme.
Rezultatet janë premtuese, por ka ende punë për të bërë. Me një trajnim më të gjerë dhe një bazë të dhënash më të madhe, studiuesit shpresojnë të përmirësojnë saktësinë e përkthimit. Në fund të fundit, qëllimi është që modeli i AI të bëhet një asistent virtual i shkencëtarëve njerëzorë. Përkthimet e shpejta zakonisht përsosen më shpejt./AlsatM
