Një ndjenjë e frikshme që të gjithë e kemi përjetuar – hyni në një dhomë në të cilën nuk keni qenë kurrë më parë, por jeni të pushtuar nga një ndjenjë familjariteti – një kujtim mbi të cilin nuk mund ta vendosni fare gishtin. A ju ka ndodhur ndonjëherë kjo?
Shumica e njerëzve në një moment të jetës së tyre përjetojnë këtë ndjesi, të njohur si déjà vu. Megjithatë, kjo ndjenjë është e vështirë për t’u studiuar sepse ka tendencë të shfaqet spontanisht dhe spontanisht të largohet, thonë shkencëtarët. Krijimi i tij me komandë në laborator është mjaft i vështirë.
Megjithatë, shkencëtarët mendojnë se deja vu në fakt na jep një paraqitje të shkurtër se si funksionon sistemi i kujtesës kur nuk është në formën e tij të zakonshme. Ndjenja mund të ndodhë kur pjesët e trurit tuaj që njohin situatat e njohura aktivizohen në mënyrë të papërshtatshme, thotë Akira Robert O’Connor, një psikolog njohës në Universitetin e St. Andrews në Skoci, i cili hulumton déjà vu.
Kur kjo ndodh, një rajon tjetër i trurit më pas kontrollon këtë ndjenjë familjariteti kundrejt kujtimit tuaj të përvojave të kaluara. Kur nuk gjenden ndeshje të vërteta, rezultati është një ndjenjë shqetësuese që i keni parë të gjitha më parë, së bashku me njohuritë që nuk i keni parë.
– E kuptoni këtë: “Çuditërisht, të gjitha këto përvoja që po përjetoj nuk përputhen. Pra, në atë fazë e kupton se ke bërë një gabim, dhe kështu e ndjen se është një gabim, edhe pse ndoshta është një shmangie e gabimit – thotë O’Connor.
Për disa njerëz me demencë, kjo ndjenjë afërsie ndodh pa e njohur gabimin, thotë ai. Në ato raste, njerëzit mund të kryejnë aktivitetet e tyre të përditshme sikur të kenë parë të gjitha më parë, duke u ankuar se çdo shfaqje në televizion është një përsëritje, ose duke refuzuar të vizitojnë një mjek sepse janë të sigurt se e kanë parë tashmë një të tillë.
Déjà vi do të thotë “tashmë e parë” në frëngjisht, një term i krijuar ndoshta nga filozofi francez Emile Boirac në një letër drejtuar redaktorit të Revue Philosophique de la France në 1876. Psikologia njohëse Ann Cleary nga Universiteti Shtetëror i Kolorados dhe kolegët e saj zhvilluan një mënyrë për ta inkurajuar këtë në laborator duke u treguar pjesëmarrësve skena virtuale që kanë disa ngjashmëri delikate, siç është vendosja e mobiljeve në lidhje me një foto në mur.
Në një studim të vitit 2009, studiuesit zbuluan se shikimi i këtyre skenave të ngjashme kishte më shumë gjasa të nxiste ndjenjat e déjà vu-së sesa shikimi i skenave të ndryshme, duke sugjeruar se mund të ketë një lloj sinjalizimi nga mjedisi në tru që thotë: “Unë e njoh këtë unë! “, edhe kur nuk e keni parë kurrë më parë skenën.
Ndërsa hulumtimi i Cleary tregon se afërsia e vogël mund të rezultojë në déjà vu, është e paqartë nëse afërsia aktuale është e nevojshme që ndjesia të fillojë.
Në rastet e déjà-s spontane, ka shumë mundësi që ndjenja e familjaritetit të jetë e rastësishme. Ndonjëherë pjesa e trurit që është përgjegjëse për zbulimin e familjaritetit dhe luan një rol të madh në kodimin dhe rikthimin e kujtimeve mund të “ndizet” pa ndonjë arsye të veçantë. Në mbështetje të kësaj hipoteze të një “ndezjeje” të rastësishme është fakti që të rinjtë përjetojnë më shumë déjà vu sesa të moshuarit. Mendjet e reja janë pak më emocionuese, thotë O’Connor.
Njerëzit e moshuar gjithashtu mund të jenë kontrollues më pak të aftë të fakteve kur lindin ndjenja të rreme të familjaritetit, thotë Chris Mullen, një neuropsikolog kognitiv në Universitetin e Grenoble Alpes në Francë, i cili studion déjà vu. Kontrolluesi i fakteve të trurit ndodhet në korteksin frontal, prapa ballit. Në të rriturit e moshuar, kjo zonë mund të ketë më pak gjasa të pengojë ndjenjën e rreme të familjaritetit.
Të moshuarit ende e njohin një njohje të tillë të rreme.
– Ndoshta nuk është se të moshuarit nuk krijojnë një familjaritet të rremë. Ata thjesht nuk e kanë më sigurinë se ajo që po përjetojnë është e rreme – thotë Mullen.
Kjo është një pjesë normale e plakjes, jo përzierja e déjà vu-së me realitetin që mund të përjetojnë njerëzit me demencë./Alsat.mk/
