Ku i merr armët Izraeli?

Qeveritë perëndimore janë nën presion në rritje për të ndalur shitjet e armëve për Izraelin për mënyrën se si po zhvillon luftën kundër Hamasit në Rripin e Gazës.

Izraeli është një eksportues i madh i armëve, por ushtria e saj varet shumë nga aeroplanët e importuar, bombat dhe raketat për të kryer atë që ekspertët e kanë përshkruar si një nga fushatat ajrore më intensive dhe shkatërruese në historinë e fundit, raporton BBC.

Grupet e fushatës dhe disa politikanë mes aleatëve perëndimorë të Izraelit thonë se eksportet e armëve duhet të pezullohen sepse, thonë ata, Izraeli po dështon të bëjë sa duhet për të mbrojtur jetën e civilëve dhe për të siguruar që ndihmat e mjaftueshme humanitare të arrijë tek ata.

Të premten, Këshilli i OKB-së për të Drejtat e Njeriut mbështeti pezullimin e shitjeve të armëve, me 28 vende që votuan pro, gjashtë kundër dhe 13 abstenuan. SHBA dhe Gjermania – të cilat përbëjnë shumicën dërrmuese të importeve të armëve të Izraelit – votuan kundër. Gjermania tha se e bëri këtë sepse rezoluta nuk dënonte në mënyrë eksplicite Hamasin, transmeton Telegrafi.

Lufta u shkaktua nga sulmi i Hamasit ndaj Izraelit më 7 tetor, i cili vrau rreth 1200 njerëz, kryesisht civilë, sipas të dhënave izraelite. Më shumë se 33 mijë palesinezë janë vrarë në Gaza, 70 për qind e tyre fëmijë dhe gra, thotë ministria e shëndetësisë e drejtuar nga Hamasi.

Izraeli këmbëngul se forcat e tyre po punojnë për të shmangur viktimat civile, akuzon Hamasin për vendosjen e qëllimshme të civilëve në vijën e zjarrit dhe ka thënë se nuk ka kufizime në dërgimin e ndihmave.

Shtetet e Bashkuara të Amerikës

SHBA është deri tani furnizuesi më i madh i armëve për Izraelin, duke e ndihmuar atë të ndërtojë një nga ushtritë më të sofistikuara teknologjikisht në botë.

Sipas Institutit Ndërkombëtar të Kërkimit të Paqes në Stokholm (SIPRI), SHBA përbënin 69 për qind të importeve të armëve të Izraelit midis 2019 dhe 2023.

SHBA i ofron Izraelit 3.8 miliardë dollarë ndihmë ushtarake vjetore sipas një marrëveshjeje 10-vjeçare që synon të lejojë aleatin e saj të ruajë atë që e quan “përparësi ushtarake cilësore” ndaj vendeve fqinje.

Izraeli ka përdorur grantet për të financuar urdhrat e F-35 Joint Strike Fighters, një aeroplan i konsideruar si më i avancuari i bërë ndonjëherë. Deri më tani ka porositur 75 dhe ka marrë më shumë se 30 aeroplanë. Ishte vendi i parë përveç SHBA-së që mori një F-35 dhe i pari që përdori një të tillë në luftime.

Një pjesë e ndihmës – 500 milionë dollarë në vit – është lënë mënjanë për të financuar programet e mbrojtjes raketore, duke përfshirë sistemet Iron Dome, Arrow dhe David’s Sling të zhvilluara së bashku. Izraeli është mbështetur në to gjatë luftës për t’u mbrojtur kundër sulmeve me raketa dhe dron nga grupet e armatosura palestineze në Gaza, si dhe grupe të tjera të armatosura të mbështetura nga Irani me bazë në Liban, Siri dhe Irak.

Në ditët pas sulmit të Hamasit të 7 tetorit, presidenti amerikan, Joe Biden tha se SHBA-ja “po i jepte ndihmë shtesë ushtarake” Izraelit.

Që nga fillimi i luftës, vetëm dy shitje ushtarake amerikane në Izrael janë bërë publike pas marrjes së miratimit emergjent – njëra për 14 mijë fishekë municionesh tankesh me vlerë 106 milionë dollarë dhe tjetra për 147 milionë dollarë përbërës për të prodhuar predha artilerie 155 mm.

Por, mediat amerikane raportojnë se administrata e Bidenit gjithashtu ka realizuar në heshtje më shumë se 100 shitje ushtarake në Izrael, shumica e të cilave bien nën shumën e dollarit që do të kërkonte që Kongresi amerikan të njoftohej zyrtarisht. Thuhet se ato përfshijnë mijëra municione të drejtuara me saktësi, bomba me diametër të vogël, bunkerë dhe armë të vogla.

Megjithatë, raporti i SIPRI thotë se pavarësisht dërgesave, vëllimi i përgjithshëm i importeve të armëve izraelite nga SHBA në vitin 2023 ishte pothuajse i njëjtë me atë të vitit 2022.

Një marrëveshje që është mjaft e madhe për të kërkuar njoftimin e Kongresit është shitja prej 18 miliardë dollarësh e deri në 50 aeroplanë luftarakë F-15, lajme për të cilat dolën këtë javë. Kongresi nuk e ka miratuar ende marrëveshjen.

Edhe pse aeroplani do të duhej të ndërtohej nga e para dhe nuk do të dorëzohej menjëherë, shitja pritet të debatohet ashpër nga Partia Demokratike e Bidenit, shumë prej përfaqësuesve të Kongresit dhe mbështetësve të së cilës janë gjithnjë e më të shqetësuar nga veprimet e Izraelit në Gaza.

Senatorja Elizabeth Warren ka thënë se është e përgatitur të bllokojë marrëveshjen dhe ka akuzuar Izraelin për “bombardime pa dallim” në Gaza.

Gjermania

Gjermania është eksportuesi tjetër më i madh i armëve në Izrael, duke përbërë 30 për qind të importeve midis viteve 2019 dhe 2023, sipas SIPRI.

Që nga fillimi i nëntorit, shitjet e armëve të kombit evropian në Izrael vitin e kaluar ishin me vlerë 300 milionë euro (326 milionë dollarë; 257 milionë dollarë) – një rritje dhjetëfish në krahasim me vitin 2022 – me shumicën e atyre licencave të eksportit të dhëna pas sulmeve të 7 tetorit.

Përbërësit për sistemet e mbrojtjes ajrore dhe pajisjet e komunikimit përbënin pjesën më të madhe të shitjeve, sipas agjencisë së lajmeve DPA.

Kancelari gjerman, Olaf Scholz ka qenë një mbështetës i vendosur i të drejtës së Izraelit për vetëmbrojtje gjatë gjithë luftës dhe, megjithëse toni i tij për veprimet izraelite në Gaza ka ndryshuar javët e fundit dhe ka pasur disa debate në Gjermani, shitja e armëve nuk duket të jetë në rrezik pezullimi.

Italia

Italia është eksportuesi i tretë më i madh i armëve në Izrael, por ajo përbënte vetëm 0.9 për qind të importeve izraelite midis viteve 2019 dhe 2023. Ata thuhet se kanë përfshirë helikopterë dhe artileri detare.

Shitjet arritën në 13.7 milionë euro (14.8 milionë dollarë) vitin e kaluar, sipas byrosë kombëtare të statistikave ISTAT.

Rreth 2.1 milionë euro eksporte u miratuan midis tetorit dhe dhjetorit, pavarësisht nga garancitë e qeverisë se po i bllokonte ato sipas një ligji që ndalon shitjet e armëve për vendet që po bëjnë luftë ose që konsiderohen se shkelin të drejtat e njeriut.

Ministri italian i Mbrojtjes, Guido Crosetto i tha parlamentit muajin e kaluar se Italia kishte respektuar kontratat ekzistuese pasi i kontrolloi ato rast pas rasti dhe u sigurua se “ato nuk kishin të bënin me materiale që mund të përdoreshin kundër civilëve”.

Shtete te tjera

Eksportet e armëve të Mbretërisë së Bashkuar në Izrael janë “relativisht të vogla”, sipas qeverisë britanike, duke arritur në vetëm 49 milionë euro (53 milion dollarë) në vitin 2022.

Fushata kundër Tregtisë së Armëve (CAAT) thotë se që nga viti 2008, Mbretëria e Bashkuar i ka dhënë Izraelit licencat e eksportit të armëve me vlerë 668 milionë euro (727 milionë dollarë) në total.

Shumica e tyre janë për komponentët e përdorur në aeroplanët luftarakë të prodhuar në SHBA që përfundojnë në Izrael. Por, qeveria britanike po vihet nën presion në rritje për të pezulluar edhe ato eksporte.

Kryeministri britanik, Rishi Sunak ka thënë se Mbretëria e Bashkuar ka një “regjim shumë të kujdesshëm të licencimit të eksportit” dhe tha se Izraeli duhet “të veprojë në përputhje me ligjin ndërkombëtar humanitar”. Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar po përgatit gjithashtu një vlerësim që do të këshillojë mbi rrezikun e shkeljes së ligjit ndërkombëtar nga Izraeli në veprimet e tij nga fillimi i vitit 2024.

Por një burim i lartë i qeverisë i tha BBC-së se një embargo e armëve ndaj Izraelit “nuk do të ndodhte”.

Qeveria e Kanadasë, shitjet e armëve të së cilës në Izrael ishin me vlerë 21.3 milionë dollarë kanadezë (14.5 milionë euro) në vitin 2022, tha në janar se kishte pezulluar miratimin e lejeve të reja të daljes për armët derisa të sigurohej se ato po përdoren në përputhje me ligjin kanadez. Megjithatë, lejet para-ekzistuese mbetën të vlefshme.

Industria e mbrojtjes izraelite

Izraeli gjithashtu ka ndërtuar industrinë e mbrojtjes me ndihmën e SHBA-së dhe tani renditet si eksportuesi i nëntë më i madh i armëve në botë, me fokus në produktet teknologjike të avancuara dhe jo në pajisjet në shkallë të gjerë.

Ajo mbajti një pjesë prej 2.3 për qind të shitjeve globale midis viteve 2019 dhe 2023, sipas SIPRI, me Indinë (37 për qind), Filipinet (12 për qind) dhe SHBA (8.7 për qind) tre përfituesit kryesor.

Shitjet ishin me vlerë 12.5 miliardë dollarë (11.53 miliardë euro) në vitin 2022, sipas ministrisë izraelite të mbrojtjes.

Mjetet ajrore pa pilot (UAV) përbënin 25 për qind të këtyre eksporteve, të ndjekura nga raketat, raketat dhe sistemet e mbrojtjes ajrore (19 për qind) dhe radarët dhe sistemet e luftës elektronike (13 për qind), tha ministria.

Në muajin shtator, pak para fillimit të luftës, Gjermania ra dakord për një marrëveshje prej 3.5 miliardë dollarësh me Izraelin për të blerë sistemin e sofistikuar të mbrojtjes raketore “Arrow 3”, i cili kap raketat balistike me rreze të gjatë.

Marrëveshja – më e madhja ndonjëherë e Izraelit – duhej të miratohej nga SHBA, sepse ajo zhvilloi së bashku sistemin. /BBC/